مولر و میدلتون (۱۹۹۴) با بهره گرفتن از مدل زنجیره ای مارکوف به این نتیجه رسیدند که می توان به نسبت تبدیل کاربری های مختلف و امکان پیش بینی آنها در آینده رسید. براون و همکاران (۲۰۰۱) با پیش بینی تغییرات کاربری، توانستند میزان گسترش و تخریب منابع را مشخص و این تغییرات را در مسیرهای مناسب هدایت کنند. تینگ وی ژانگ در تحقیقی تحت عنوان «نیروهای بازار زمین و نقش حکومت در پراکندگی» به بررسی پراکندگی در شهرهای چین و مقایسۀ آنها با شهرهای آمریکا پرداخته است. حاصل تحقیقات او این است که ۸/۵ میلیون هکتار اراضی کشاورزی از بین رفته یا تغییر کاربری داده، که از این مقدار یک پنجم آن در اثر الگوی گسترش افقی و پراکندگی در طی سالهای ۱۹۸۶ تا ۱۹۹۶ به زیر ساختارهای شهری رفته است. (Ting Wei Zhang,2000).جنرت و همکارن (۲۰۰۱) به منظور درک چگونگی تغییر چشم انداز بیابانها در مرکز آریزونا به واسطۀ گسترش مناطق شهری، به آنالیز مکانی مجموعه هایی از الگوی کاربری اراضی از سال ۱۹۱۲ تا ۱۹۹۵ پرداختند. نتایج گسترش مناطق شهری با نتایج افزایش جمعیت در این دوره مطابق بوده است. در این تحقیق، به منظور شبیه سازی تغییرات کاربری اراضی، از مدل Markov- cellular automata استفاده شد) Jenerette and all, 2001). الدین و الدراندالی در سال ۲۰۰۴ یک سیستم جدید را که در آن بکارگیری فرایند سلسله مراتبی تحلیل (AHP) از طریق کاربرد یک سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS)یکپارچه شده است را برای تعیین مکان بهینه به منظور یک تسهیلات خاص ارائه کردند.این سیستم دو ابزار اصلی AHP و GIS را در روش به کار می گیرد که دخالت کاربر را با عنصر دیگر و نیز سطح مهارت مورد نیاز برای کار با کامپیوتر را کاهش می دهد (الدین و الدراندلی ،۲۰۰۴).

حبیبی در سال ۱۳۸۰ با بهره گرفتن از GIS، توسعه کالبدی-فضایی شهر سنندج و روند الگوی توسعه شهری آن را بررسی کرد. وی برای شروع این تحقیق پنج فرض را در نظر گرفت: ۱٫ عوارض طبیعی و توپوگرافی در جهت دهی به توسعه فیزیکی شهر سنندج و تبدیل آن از الگوی قطاعی به الگوی کهکشانی همراه با خطی مؤثر بوده است. ۲٫ به نظر می­رسد که بکارگیری ابزارهای تحلیلی GIS می ­تواند با در نظر گرفتن خصایص طبیعی، محیطی و انسانی الگویی مطلوب برای توسعه ­های شهری آینده این شهر ارائه نماید. ۳٫ روند فعلی توسعه شدید شهری سنندج ،باعث هجوم به روستاهای حاشیه شهر، پایانه حمل و نقل و فرودگاه و…. جذب و ادغام آن­ها در داخل مناطق شهری خواهد گردید. ۴٫ به نظر می­رسد که مهاجرت­های روستایی و شهری (درون استانی) طی سال­های پس از انقلاب اسلامی باعث تشدید توسعه فیزیکی شهر سنندج گردیده است. ۵٫ طرح­ها و برنامه ­های رسمی (طرح جامع شهری و تفصیلی) نقش اساسی در توسعه فیزیکی شهر سنندج داشته است. بعد از انجام تحقیق، حبیبی به این نتیجه رسید که این فرضها صحت دارند. همچنین عوامل طبیعی، مرکزیت سیاسی، طرح های توسعه شهری اجرا شده را در توسعه فیزیکی شهر سنندج مؤثر دانسته است. و با تهیه لایه­ های اطلاعاتی متعددی مانند شیب، گسل، زمین شناسی، تناسب اراضی، خاک شناسی و … و تلفیق این لایه ­ها، با بهره گرفتن از مدل منطق فازی و مدل همپوشانی لایه ­ها، الگوی مناسب توسعه شهر را از طریق مکانیابی یک پهنه ۱۲ کیلومتر مربعی در شمال غرب سنندج ارائه داد.( حبیبی :۱۳۸۴، : توسعه کالبدی – فضایی شهر سنندج با بهره گرفتن از جی آی اس، انتشارات دانشگاه کردستان.)
طاهری در سال ۱۳۸۱ به ارزیابی الگوی توسعه فیزیکی شهر رامشیر از سالهای ۱۳۴۵ تا ۱۳۸۰ و ارائه الگوی مناسب توسعه آن پرداخت، وی پژوهش خود را با این فرضیات شروع کرد: ۱٫ الگوی توسعه فیزیکی شهر رامشیر بیشتر متأثر از موقعیت استقرار آن بوده و کمتر از الگوی برنامه­ ریزی شده پیروی کرده است. ۲٫ الگوی توسعه فیزیکی شهر رامشیر از نظام سلسله مراتبی مناسب خدماتی پیروی نمی­کند. ۳٫ توسعه فیزیکی شهر رامشیر از قیمت زمین در حاشیه­ شهر نیز پیروی کرده است. با بررسی انجام شده مشخص شد سه فرضیه فوق صحیح می­باشند و همچنین مشخص شد که در دهه ۱۳۴۰ الگوی شکل شهر بصورت هسته­ای متمرکز در جوار رودخانه جراحی قرار گرفته بود و در سال­های بعد از آن به علل خاصی شهر از الگوی هسته­ای خارج و الگوی رشد خود را بصورت خطی ادامه داده است. همچنین به این نتیجه رسیده است که با توجه به شکل خطی شهر رامشیر و مشکل رفت و آمد بسیار شهروندان به مرکز شهر و هزینه­ های مالی و زمان، که بر این شهروندان دارد و اینکه از گسترش شهر جلوگیری شود، به نظر می­رسد ترکیب الگوی مراکز خطی چند هسته­ای از راه حلهای مناسب باشد. طاهری در پایان نامۀ کارشناسی ارشد خود به ارزیابی الگوی توسعۀ فیزیکی شهر رامشیر و مشکلاتی که برای شهروندان ایجاد کرده، پرداخته و در پایان یک الگوی مناسب عرضه کرده است. (طاهری: ۱۳۸۱، ارزیابی الگوی توسعه فیزیکی شهر رامشیر و ارائه الگوی مناسب آن، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا). عبدالامیر با بهره گرفتن از رویکرد ارزیابی چندمعیاری (MCE) در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی (ساج- gis) و با هدف شناخت نواحی اولویت دار و مناسب جهت توسعۀ کالبدی برای استفادۀ برنامه ریزان شهری و تصمیم گیرندگان فضایی، به بررسی و تحلیل تناسب زمین برای توسعۀ کالبدی در محور شمالغرب شیراز پرداخت. (عبدالامیر، ۱۳۸۴ :۹۳-۱۰۶).
موسوی در سال ۱۳۸۴ نقش عوامل جغرافیایی را در توسعه کالبدی-فیزیکی شهر ایذه مورد مطالعه قرار داد و به این نتیجه رسید که شهر ایذه دارای فرمی شعاعی بوده و عوامل جغرافیایی (انسانی و طبیعی) در توسعه کالبدی شهر نقش مؤثری داشته اند. همچنین بهترین جهت برای توسعه فعلی شهر را قسمت­ های غربی شهر دانسته و در بخش پایانی عملکرد طرح جامع را در هدایت توسعه شهر مثبت ارزیابی کرده است. موسوی:۱۳۸۴، نقش عوامل جغرافیایی در توسعه کالبدی فیزیکی شهر ایذه، پایان نامه کارشناسی ارشد
عباسپور و همکاران (۱۳۸۴) به عرضۀ مدلهای توسعه شهری، با کاربرد سامانه های GIS و RS و مدلهای زیست محیطی پرداختند. در این مقاله، با توجه به انواع عملکردهای شهری، با ملاحظۀ دیدگاه توسعه پایدار، توجه ویژه ای به ظرفیتهای طبیعی منطقه از دیدگاه بوم شناختی و زیست محیطی شده و مدلهای مناسب برای توسعه شهری در ایران و قابل استفاده در سامانه های اطلاعات مکانی، با درنظرگرفتن ملاحظات و استانداردهای محیط زیست، عرضه شده است. (عباسپور و همکاران، ۱۳۸۴: ۵۴-۶۱). پورمحمدی در مقاله ای تحت عنوان ارزیابی گسترش فضایی _ کالبدی شهر تبریز با تأکید بر تغییر کاربری زمین طی دورۀ ۱۳۸۴-۱۳۵۵، به پیش بینی و نمایش دینامیسم های زمانی و فضایی – کالبدی گسترش شهر تبریز در مقیاسهای متفاوت پرداخته است. (پور محمدی و همکاران، ۱۳۸۷ : ۲۹-۴۶).
فرج زاده و فلاح (۱۳۸۷)، در پژوهشی به ارزیابی تاثیر تغییرات کاربری و پوشش اراضی بر رژیم سیلابی رودخانه تجن با بهره گرفتن از تکنیک سنجش از دور پرداختند و به این نتیجه رسیدند که افزایش رواناب بیشتر بدلیل کاهش جنگل و مرتع بوده که در این میان نوع خاک نیز آنرا تشدید نموده است و عوامل آب و هوایی تاثیر قابل توجهی در آن نداشته است.
علی نژاد طیبی در سال ۱۳۸۹ به بررسی روند توسعه کالبدی–فیزیکی شهر فیروز آباد پرداخت، وی پژوهش خود را با این دو فرضیه شروع کرد: ۱- به نظر می­رسد طرح جامع شهر در جهت دهی توسعه فیزیکی شهر، نقش عمده­ای را ایفا کرده است. ۲- به نظر می­رسد توسعه فیزیکی شهر با گسترش تجهیزات شهری هماهنگ نبوده است. و با بررسی­های که انجام داد، مشخص شد که هر دو فرض درست بوده است. و همچنین به این نتیجه رسیده است که، روند توسعه فیزیکی شهر در گذشته معلول عوامل مختلفی از جمله اسکان عشایر و اتصال روستاهای اطراف به شهر، روند رشد طبیعی شهر و… بوده است. و بافت فعلی شهر فیروزآباد را از نظر گونه شناسی از نوع هسته­ای و متمرکز می­داند. وی همچنین با بهره گرفتن از مدل AHP و در محیط نرم افزار ArcGIS و با بررسی لایه­ های مختلفی مثل کاربری زمین، شیب، جهت شیب، توپوگرافی، رودخانه، آثار باستانی، جاده، گسل و فاصله روستاهای اطراف با شهر، پیش ­بینی کرده که گسترش شهر در آینده به صورت خطی و در امتداد ارتفاعات نزدیک شهر و به طرف شرق و شمال شرقی صورت می­پذیرد. (علی نژاد طیبی:۱۳۸۹، تحلیلی بر روند توسعه کالبدی – فیزیکی شهر فیروزآباد، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا).
۵-۱- اهداف تحقیق
هدف اصلی از این مطالعه ارزیابی گسترش شهر بندرترکمن از سال های ۱۳۶۶ تا ۱۳۹۱و پیش بینی چگونگی گسترش آن تا سال ۱۴۰۴ و در نهایت ارائه الگویی مناسب برای مکانیابی بهترین جهات گسترش شهر بندرترکمن با بهره گرفتن از داده های سنجش از دور (RS)^[4] وسیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)می باشد.
۱-بررسی موانع توسعه و تعیین جهت های گسترش شهر بندرترکمن
۲-ساماندهی توسعه فیزیکی شهر بندرترکمن به منظور جلوگیری از پیامدهای منفی آن(تخریب اراضی کشاورزی،هزینه بالای زیرساخت های شهری و…
۳- ایجاد شرایطی برای گسترش مناسب و معقول به منظور حفظ منابع بالفعل یا بالقوۀ محیطی شهر بندرترکمن.
۴- بررسی روند گسترش شهر بندر ترکمن.

• 1. 1. کاربرد نتایج تحقیق

   

   

نتایج این تحقیق الگویی روشن و منطقی در فهم مسائل پیچیده و در حال تغییر شهر ارائه می­دهد، همچنین می ­تواند به عنوان ابزاری در اختیار مدیران و برنامه­ ریزان مرتبط با امور شهری قرار گیرد تا ضمن آگاهی از مسائل و مشکلات موجود و پیش روی توسعه شهر بندرترکمن، با بهره گرفتن از راهبردهای اجرائی و الگوی ارائه شده توسعه کالبدی – فیزیکی شهر را در جهاتی بهینه هدایت کنند. بنابراین کاربردها را می توان چنین صورت بندی کرد:

• آشنا ساختن مدیران شهری با توانمندیها و محدودیت های گسترش فیزیکی شهر بندرترکمن.

• پیش بینی جهات بهینه توسعه شهر بندرترکمن در چارچوب تحلیل­های GIS.

• تهیه طرحی منطقی جهت هدایت و کنترل رشد و توسعه کالبدی شهر.

• هدایت شرکت­های پیمانکاری و تعاونیهای مسکن و سایر طرح های تامین مسکن در نواحی مستعد توسعه .

• ارائه راهبردهای اجرائی و الگوی مناسب برای توسعه متعادل و تعیین جهات بهینه گسترش شهر بندرترکمن با بهره گیری از هم پوشی لایه های مختلف اطلاعاتی شهر بندرترکمن( خاک، ، تناسب اراضی، کاربری اراضی، توپوگرافی و….).

• به عنوان منبعی برای دوستداران علم دانش در مراکز علمی و دانشگاهی

• جهت استفاده مهندسین مشاور

• به عنوان یک منبع در تهیه طرحهای شهری مانند طرح جامع طرح تفصیلی و…

  1. 1. روش انجام تحقیق

   

   

در این پژوهش نوع تحقیق کاربردی است و روش آن توصیفی- تحلیلی است.
هدف اصلی از این مطالعه ارزیابی گسترش کالبدی شهر بندرترکمن طی سال های۱۳۹۱-۱۳۶۶ و پیش بینی چگونگی گسترش آن تا سال ۱۴۰۴ و در نهایت ارائه الگویی مناسب برای مکانیابی بهترین جهات گسترش شهر بندرترکمن، با بهره گرفتن از داده های سنجش از دور(RS ) وسیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)می باشد. منبع اصلی داده ها RS، تصاویر ماهواره ای لندست)ETM1366،۱۳۷۸، ۱۳۹۱) می باشد که پس از اعمال تصحیحات رادیومتری و هندسی مورد استفاده قرار گرفت. با توجه به اهداف این تحقیق، ابتدا نقشه ی کاربری زمین در دوره ی زمانی مورد مطالعه، با بهره گرفتن از مدل FUZZY ARTMAP تهیه شد.سپس تغییرات کاربری ها در طی مدت مورد مطالعه با بهره گرفتن از مدل LCM محاسبه گردید. سپس با توجه به روند کنونی رشد فیزیکی شهر برای پیش بینی گسترش شهر تا سال ۱۴۰۴ از مدل CA-MARKOV استفاده گردید.سپس با انتخاب معیارهای لازم جهت تعیین گسترش بهینه ی شهر و به کمک مدل ANP بهترین مکان، مشخص و پیشنهادات لازم ارائه گردید.

• 1. 1. مشکلات و تنگناهای تحقیق

   

   

هر تحقیق علمی با توجه به موضوع تحقیق، زمان تحقیق، محدوده مورد مطالعه و مسایلی از این قبیل با مشکلاتی مواجه است. از جمله مهمترین مشکلاتی که از شروع کار تا تدوین نهایی رساله، نگارنده با آن مواجه بوده عبارتند از:

• فقدان اطلاعات و تحقیقات کافی از شهر بندرترکمن

• عدم همکاری برخی از سازمان ها، موسسات همچون شهرداری و سازمان آب منطقه می توان اشاره کرد.

•  شرکت مفاوضه‌. شرکت مفاوضه، عبارت است از اینکه دو یا چند نفر عقد ببندند که آنچه در مدت عمرشان (بعد از انعقاد شرکت) از راه‌های گوناگون تجارى‌، زراعى‌، کسب و کار، دریافت غرامات و التزامات‌، ارث و مانند آن به دست مى‌آورند و نیز هر گونه زیان و خسارتى که متوجه هر یک از آنان شود، با هم شریک باشند. شرکت پیش‌گفته هم از نظر فقه امامیه، شافعیه و حنابله باطل است اما حنفیه و مالکیه، آن را صحیح می‌دانند.

• شرکت وجوه‌.شرکت وجوه، عبارت است از اینکه دو نفر یا بیشتر قرار بگذارند هر یک اموالى را که به اعتبار خود به‌صورت ذمه (نسیه) خریدارى کرده و آن مال خریداری شده و نیز سود حاصله از آن را شریک باشند. در شرکت وجوه هیچ‌کدام از شریکان مالى به عنوان سرمایه نمى‌آورند و عنصر اصلى این شرکت، شخصیت و اعتباری است که هر یک از شریکان دارد. شرکت پیش‌گفته نیز فقط به باور حنفیه و حنابله صحیح است (موسویان, ۱۳۸۸).

ارکان شرکت عقدی. با توجه به اینکه فقط شرکت عقدی که در بانکداری مورد استفاده قرار می‌گیرد، شرکت عنان است؛ بنابراین بحث‌هایی هم که در ذیل می‌آید مربوط به همین قسم از شرکت عقدی است:

أ. ایجاب و قبول: عبارت است از لفظى که متعاقدین با گفتن آن، رضایت و اراده خویش را براى انعقاد شرکت اعلام مى‌دارند و به هر لفظ و زبانى که مقصود پیش‌گفته را برسانند صحیح است. همچنین معاطات نیز در عقد شرکت کافی است به اینکه طرفین مال خود را به قصد شرکت در تجارت، با هم مخلوط کنند.
ب. طرفین عقد: طرفین عقد شرکت که در اصطلاح شرکاء یا سهامداران شرکت نامیده مى‌شوند، باید شرایط عمومى معامله‌ها را داشته باشند.
ج. سرمایه (مال‌الشرکه): اموالى که شریکان به‌صورت سرمایه براى شرکت مى‌آورند باید شرایط ذیل داشته باشد:
أ. سرمایه باید عین باشد بنابراین دَین و منفعت نمى‌تواند سرمایه شرکت واقع شود.
ب. سرمایه باید از جهت جنس و مقدار معلوم و معیّن باشد.
ج. سرمایه شریکان باید مخلوط و ممزوج شود (موسویان, ۱۳۸۸).
ماهیت عقد شرکت.

• عقد شرکت به باور مشهور فقیهان جزو عقدهای جایز شمرده مى‌شود و هر یک از طرفین هر زمان که بخواهند مى‌توانند آن را بر هم بزنند یا تقسیم مال مشترک را تقاضا کنند.

• اگر در ضمن عقد شرکت مدّت خاصى براى پایان شرکت ذکر شود و شرط شود که تا آن مدت هیچ‌کدام از شریکان حق درخواست انحلال یا تقسیم شرکت را نداشته باشند، این شرط ضمن عقد، اثرى ندارد اما اگر در ضمن عقد لازم دیگری مانند: اجاره، بیع، مصالحه یا … صورت گیرد عدمِ خروجِ شریکان از شرکت لازم‌الاجرا خواهد بود (موسویان, ۱۳۸۸).

احکام اساسى شرکت.‌

• منظور از تصرف‌، اداره‌کردن اموال شرکت جهت رسیدن به هدف‌های آن است که فرد مدیر را مأذون در تصرف یا به اصطلاح، عامل مى‌نامند. تعیین فرد یا افراد عامل و همچنین چگونگی و شرایطى که عامل باید در اداره شرکت (تصرف در اموال) رعایت کند، تابع توافق شریکان است.

• اگر شریکان، اداره شرکت را به یک یا چند نفر خاص از شریکان بسپارند، شریکان غیرمأذون حق تصرف در اموال شرکت را ندارند مگر با اجازه مأذون.

• عامل باید محدودیت و کیفیتى که در عقد براى اداره شرکت شرط شده است را رعایت کند و الا ضامن است.

• عامل، امین است و ضامن تلف، نقص و خسارت‌های وارده به شرکت نیست مگر اینکه ناشى از تفریط یا تعدى وی باشد.

• شریکان در سود و زیان حاصل از شرکت‌، به نسبت آورده سرمایه‌شان‌، شریک هستند مگر اینکه در ضمن عقد شرط کنند که غیر از آن باشد (موسویان, ۱۳۸۸).

کاربرد قرارداد شرکت در مالیه اسلامی. بانک‌های اسلامی می‌توانند از راه عقد شرکت نیازهای مالی میان‌مدت و بلندمدت بنگاه‌های اقتصادی را با رعایت ضوابط ذیل تأمین مالی کنند:
بانک اسلامی می‌تواند با تأمین بخشی از سرمایه مورد نیاز بنگاه‌های تجاری و بازرگانی اعم از داخلی یا بین‌المللی با آنان در انجام فعالیت اقتصادی مشارکت کند؛ برای مثال، بانک می‌تواند در خرید محل تجاری یا خرید مال‌التجاره با تاجر مشارکت کند.
بانک اسلامی می‌تواند با تأمین بخشی از سرمایه مورد نیاز برای احداث طرح‌های اقتصادی بنگاه‌های صنعتی، کشاورزی، مسکن و معدن، با آنان در انجام فعالیت اقتصادی مشارکت کند.
بانک اسلامی می‌تواند با تأمین بخشی از سرمایه مورد نیاز بنگاه‌های خدماتی جهت خرید محل کار یا وسایل کار، با آنان در انجام فعالیت اقتصادی مشارکت کند.
بانک اسلامی به تناسب آورده خودش نسبت به کل سرمایه، در مالکیت بنگاه و طرح اقتصادی شریک خواهد بود و به تبع آن به همان تناسب در سود و زیان احتمالی بنگاه سهیم خواهد شد.
با توجه به اینکه بانک اسلامی در سود و زیان بنگاه‌های طرف قرارداد شریک می‌شود باید از جهت فنی و اقتصادی به سودآور بودن طرح و بنگاه اطمینان داشته باشد.
بانک اسلامی باید فقط در بنگاه‌هایی مشارکت کند که امکان نظارت و کنترل مستمر بر فعالیت اقتصادی آنها را داشته باشد.
اگر حوزه فعالیت بنگاه بازرگانی یا کشاورزی باشد در صورتی که متقاضی تسهیلات هیچ سرمایه‌ای از خود نداشته باشد، بانک می‌تواند از راه یکی از قراردادهای مضاربه، مزارعه و مساقات سرمایه مورد نیاز بنگاه را تأمین کرده، از راه مشارکت کار و سرمایه با وی وارد قرارداد بانکی شود، در این صورت احکام قراردادهای مضاربه، مزارعه و مساقات باید رعایت شود، البته تجربه عملی بانک‌های اسلامی نشان داده که تمایل فراوانی به اعطای تسهیلات به کسی که هیچ سرمایه‌ای از خود ندارد، ندارند؛ در نتیجه عقد شرکت بهترین گزینه خواهد بود (موسویان, ۱۳۸۸).

۲-۳-۲-۷ مضاربه

تعریف مضاربه. مضاربه در لغت یعنی تجارت با سرمایه فرد دیگر. در اصطلاح نیز مضاربه عقدی است که به موجب آن احد متعاملین سرمایه می دهد با قید این که طرف دیگر با آن تجارت کرده و در سود آن شریک باشند. صاحب سرمایه، مالک و عامل،مضارب نامیده می شود(قانون مدنی، ماده ۵۴۶).
ماهیت عقد مضاربه. فقیهان شیعه و اهل سنت، همه بر این باور هستند که مضاربه پیش از شروع عامل به کار، عقدى جایز است؛ بنابراین هر کدام از عامل و مالک مى‌تواند عقد را فسخ کند اما بعد از شروع به کار مورد اختلاف است. برخی همواره آن را جایز می‌شمارند و عده‌ای نیز باور دارند که در این صورت، مضاربه لازم می‌شود (موسویان, ۱۳۸۸).
ارکان عقد مضاربه.
أ. ایجاب و قبول‌: عبارت از لفظى است که طرفین به وسیله آن رضایت خود را از عقد مضاربه اعلام مى‌دارند. لازم نیست این الفاظ به عربى باشد، به هر زبانى که منظور طرفین از عقد را برساند کفایت مى‌کند. افزون بر آن معاطات نیز در مضاربه جاری است.
ب. طرفین عقد: صاحب سرمایه را مالک و تاجر را عامل یا مضارب مى‌گویند. مالک و عامل باید شرایط عمومی صحت معامله‌ها اعم از بلوغ‌، عقل و اختیار را داشته باشند. همچنین مالک نباید به علت ورشکستگى محجور باشد و عامل نیز باید قدرت تجارت با سرمایه موجود را داشته باشد.
ج. سرمایه: سرمایه، مالى است که مالک براى کار، به عامل مى‌دهد تا با آن به تجارت بپردازد و باید شرایط ذیل را داشته باشد:
أ. عین باشد: بنابراین مضاربه با منفعت یا دَین، صحیح نیست.
ب. نقد باشد: بنابراین مضاربه با جنس و کالا صحیح نیست.
ج. معلوم باشد: مقدار سرمایه از لحاظ کمى و کیفى باید معلوم و معیّن باشد.
د. کار (عمل): نوع کارى که باید عامل با سرمایه انجام دهد، تجارت است و اگر عامل از راه‌هاى دیگرى مانند: تولید، زراعت یا …، از سرمایه سود به دست آورد، عنوان مضاربه بر آن صدق نمى‌کند.
اگر در مضاربه‌، عامل مکلف به تجارت خاصى نشده باشد مضاربه را مطلق (عام) و اگر مکلف به تجارت خاصى شده باشد مضاربه را مقید (خاص) مى‌گویند.
ه‍. سود: شرایط ذیل باید درباره سود حاصل از مضاربه رعایت شود:
أ. سود مضاربه متعلق به عامل و مالک است و اختصاص مقدارى از سود به کسی که نقشى در عملیات مضاربه ندارد صحیح نیست.
ب. سهم هر کدام از مالک و عامل از سود حاصله باید در ابتداى عقد مشخص شود. این مقدار باید براى هر کدام به‌صورت کسرى از کل سود باشد (موسویان, ۱۳۸۸).

اجتماع اسلامی که افراد آن به عنوان برادران ایمانی با یکدیگر ارتباط داشته باشند، با نگاه انسانی و الهی به هم می نگرند، و بجاست که روابطی بر اساس مسائل فقهی و اخلاقی در محدوه عقل و شرع داشته باشند.
با نگاهی سطحی به جوامع اسلامی ،عکس مطلب فوق مشاهده می شود. روابط محرم و نا محرم،مجالس عروسی، روابط تجاری و معاملاتی در بازارها و شرکت ها،ضوابط اخلاقی و قانونی در ادارات، وضع تعلیم و تربیت در خانواده ها و مدارس(ابتدایی ، متوسطه و عالی)وضع حکومت ها و روابط زمامداران با رعیّت و مردم و…..مطابق با شرع انور نیست!البته موارد نادری در برخی مردم متدیّن وجود دارد که این کافی برای تشکیل اجتماع اسلامی و انسانی نیست.

علِت چیست؟
۱-غالب مسلمانان اطلاعی از آداب فردی و اجتماعی و نیز اخلاق اسلامی ندارند.
۲- ظهور دنیا گرایی و تجمّل گرایی حاکم بر زمامداران أمر، در غالب کشورهای اسلامی مردم را به جانب سستی در مذهب کشانده است.
۳- وجود روحانیون درباری در نظام های طاغوتی که توجیه گر نظام ظلم و روش های غلط و جاه طلبانه قشر سلطه گر هستند مانعی عظیم در شناخت اسلام ناب و تقویت ایمان مردم است.
۴- گسترش فساد و بی بند و باری
۵- غلبه تجربه گرایی و ایمان به محسوسات بر ایمان به غیب، عاملی دیگر در جهت نادیده گرفتن روابط ایمانی است.
۶- سودا گرایی حاکم بر روح مردم، روابط اخلاقی را به صورت روابط تجاری و سوداگری در آورده است.
عوامل فوق علّت وضع نابسامان کنونی در میان مسلمانان ،اجتماعات و روابط آنهاست و ریشه اصلی و اساسی را باید در جای دیگر جست و جو کرد وآن ،نفوذ بیگانگان در ممالک اسلامی و تأثیر آنها در أمور فرهنگی، اقتصادی،سیاسی و روابط اجتماعی می باشد.با اینکه قرآن به مسلمانان دستور می دهدکه:مؤمنین نباید کافرین را به دوستی و یاوری بگیرندو آنها را برخودشان ولایت ، نفوذ و سلطه دهند.(آل عمران/۲۸) و مبادا کمتر اعتمادی به ظالم نمایند.(هود/۱۱۳)
مسلمانان علی رغم این دستور، دست استعمار بیگانگان را در میان خود باز گذاشته اند،تا آنگونه که بخواهند،امور جامعه را به نفع خود دگرگون کنند. اگر مسلمانان بخواهند ظرف وجودخویش و اجتماع خویش را جایگاه ایمان، راستی و درستی قرار دهند و روابط انسانی و اسلامی بر اساس ایمان و تقوا با هم داشته باشند،چاره ای ندارندجز اینکه دست پلید دغلبازان و هواپرستان غربی و شرقی را از میانشان قطع کنند و به این ندای قرآن گوش فرا دهند که می فرماید: یا ایُّها الَذینَ آمَنوُا اُدخُلُو فِی السِّلمِ کَافَهً وَلا تَتََّبِعُوا خُطُواتِ الشَّیطانِ إنَّهُ لَکُم عَدُوٌّ مُبیِن؛ای اهل ایمان!همه متّفقا نسبت به اوامر خدا در مقام تسلیم برآیید و از وساوس شیطان پیروی نکنید که او همانا شما را دشمنی آشکار است.(بقره/۲۰۸)
جامعه اسلامی ایران که امروز تحت نظارت ولایت فقیه اداره می شود،کارگزاران و مردمش باید با شناخت صحیح همه اقشار و گروه ها در جامعه،حیات انسانی به وجود آورند تا به حیات طیّبه اخروی نیز نائل شوند.مَن عَمِلَ صَالِحاً مِن ذکَرٍ أو أُُنثیَ وَ هُو مُؤمِنٌ فَلنُحیِیَِّنَهُ حَیاهً طَیِّبَهً؛کسی که از مرد و زن مؤمن عمل صالح انجام دهد، به او حیات طیّبه و زندگانی خوش می دهیم.»(نحل/۹۷)
۲-۱۷-اسلام و زندگی اجتماعی
دین مقدّس اسلام برای زندگی اجتماعی بشر اهمیّت خاصّی قائل شده است.اصولاً ما در اسلام چیزی به عنوان عزلت وگوشه نشینی نداریم(اگرچه در حاشیه برای افرادی خاص آن هم در شرایط خاصّی وجود دارد.)
اسلام به عنوان یک برنامه عمومی با گوشه گیری و کنار گرفتن از جامعه مخالف است.لذا علاوه بر تأکید بر اجتماعی بودن و گریز از گوشه گیری وتنهایی ، مسئولیّت های سنگین اجتماعی بر دوش مسلمانان گذاشته ودستورات أکید اجتماعی متوجّه آنان گردیده است تا آنجا که گفته شده:«مَن أصبَحَ ولَم یَهتَمَّ بِأمُورِ المُسلِمینَ فَلیسَ بِمُسلِ؛مسلمان نیست کسی که صبح از خواب بر خیزد و نسبت به امور مسلمانان بی اعتنا باشد.(اصول کافی-ج۲ ،ص۱۶۳)
نیاز هر فرد به دیگری فقط در نیازهای مادّی خلاصه نمی شود بلکه انسانها فطرتاً به گونه ای خلق شده اند که روح آنها به یکدیگر متمایل وعلاقه مند است«بشر خود را نیازمند به داشتن نوعی ارتباط با دیگران می بیند به طوری که بدون ارتباط با دیگران قادر به ادامه حیات به شکل مطلوب نیست.حکایت جعفربن جُعفی گویای این مطلب است ،جعفر یکی از ارادتمندان اهل بیت علیه السّلام می باشد،وی نزد امام باقر علیه السّلام شرفیاب شد و سؤال کرد:یابن رسول الله گاه بی آنکه سبب را بدانم یا مصیبتی برایم پیش آید دچار غم و اندوه می شوم وچنان متأثّر می گردم که زن و فرزند و دوستانم آثار آن را در چهره ام مشاهده می کنند؛ علّت چیست؟امام باقر علیه السّلام فرمود:ای جعفر خداوند تبارک وتعالی همه برادران ایمانی را از یک روح و از یک ریشه آفریده است وآنها را نسبت به هم برادر گردانیده واز جهت روحی و معنوی چنان ارتباطی نیرو مند در میانشان ایجاد نموده که هر گاه یکی از آنان در شهری غمگین شود ، برادران دیگرش در اثر ناراحتی او در هر جا که باشند، دچار غم و اندوه می شوند.این روایت حاکی از آن است که مؤمنان و مسلمانان آنقدر به هم نزدیکند که حتّی حالات روحی و روانی دوستان خود را درک می کنند.»(آثار شهید مطهری،۱۳۸۲:ص۴۸)
۲- ۱۸-اسلام و دوستی:در هیچ مکتبی به اندازه اسلام به دوستی و محبّت و صلح وصفا در زندگی و داشتن جامعه ای همراه با مودّت و برادری سفارش نشده است . این تنها مکتب انسان ساز است که پایه و استوانه دین و دینداری را محبّت قرار داده است و دوستی و ارادت را یک ضرورت اجتماعی دانسته به گونه ای که در حدیث شریف آمده است: غریب کسی است که دوستان شایسته ای نداشته باشد ودر روایات فراوانی دوستی را بر خویشاوندی باهمه اهمیّتش مقدّم دانسته است.
در این قبیل احادیث نه تنها ضرورت و اهمیّت دوستی گوشزد شده بلکه با ایجاد انگیزه های جذّاب دنیوی و اخروی ،مسلمانان به داشتن رفیقان لایق و شایسته ترغیب و تشویق می شوند از میان احادیث و روایات فراوانی که در این خصوص داریم به دلیل اهمیّت موضوع و به عنوان تبرّک و کسب فیض از آستان عترت شریف یک روایت را به عنوان نمونه ذکر می کنیم.
قال علی (ع) «أعجَزُ النَّاسِ مَن عَجَزَعَن اِکتسَابِ الاِخوان ِوَ أَعجَزُ مِنهُ مَن ضَیَّعَ مَن ظفِرَ بِه مِنهُم؛عاجزترین مردم کسی است که از به دست آوردن دوست عاجز باشد و از اوعاجز تر کسی است که دوستان به دست آورده را از دست بدهد.»(نهج البلاغه، حکمت۱۲)
۲-۱۹-روابط اجتماعی ازدیدگاه اسلام، قرآن وحدیث
آنچه موجب زندگی اجتماعی می شود؛ وجود نیازهایی است که به طور فطری و غریزی در نفس گذاشته شده است. این نیازها به دو دستۀ کلّی «مادّی و معنوی» تقسیم می شوند؛ ارضای غریزۀ جنسی از قسم اوّل و از قسم دوم ارضای عواطف است.
«امام صادق (ع) پس از آنکه مردم را به حضور در اجتماعات و ارتباط حسنه با مردم و … سفارش و تشویق می کردند چنین فرمودند: «إنّ أحدً لا یَستَغنیُ عَنِ النّاسِ حَیاتُهُ وَ النّاس لابُدَ لِبَعضِهِم مِن بَـعض؛ به راستی، هیچ فردی در زندگی اش از مردم بی نیاز نیست و مردم ناچارند که برخی با برخی دیگر مراوده داشته باشند (تا نیازهایشان مرتفع شود).» (وسائل الشیعه، ج ۸، ص ۳۹۹).
«آن گاه که ابوعبیده در محضر امام صادق علیه السّلام دعا کرد که: خدایا روزیهای مرا در دست های مردم و بندگانت قرار مده؛ امام (ع) فرمودند: خدای متعال چنین چیزی را نخواسته و قرار نداده است؛ «إلّا أن یَجعَلُ اَرزاقَ العِبادِ بَعضَهُم مِن بَعض» جز اینکه روزی های برخی را در دست بعضی دیگر قرار داده است .»(تحف العقول، ص ۳۷۹).
خدا را بخوان که روزی تو را در دست بندگانی قرار دهد که سعادتمند هستند نه در دست بندگانی که موجب بدبختی هستند. هر چند عامل نیاز به زندگی اجتماعی، امری تکوینی است؛ ولی اجتماعی زندگی کردن و در رابطه با مردم بودن، أمری اختیاری بوده و از دیدگاه اسلام، از ارزش اخلاقی مثبت برخوردار است چنانکه آن را تأیید کرده و از کناره گیری و رهبانیت شدیداً منع کرده است. رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) به عثمان بن مظعون فرمودند:
«یَا عُثمانُ إنَّ اللهَ تَبارَک و تَعالَی لَم یَکتُب عَلَینا الرُّهبانِیهَ إنّما رُهبانته أُمَّتی الجَهاد فِی سَبیلِ اللهِ»
«ای عثمان! همانا خدای تبارک و تعالی رهبانیت و گوشه نشینی را، برای ما نپسندیده است؛ رهبانیت امّت من، جهاد در راه خداست.» (بحارالانوار، ص ۱۵، ج ۷۳).
شرط اصلی در پیوند فرد با اجتماع این است که شخص، معاشرتی نیکو با اجتماع داشته باشد؛ معاشرت نیکو این است که رابطه او با مردم به خاطر امور مادّی و بهره های دنیوی نباشد؛ بلکه جامعه را چون خانواده خویش بپندارد. رابطه انسان و اجتماع، از مسائل فرعی بسیاری برخوردار است که هر کدام احتیاج به بابی جداگانه و بحثی مستقل دارد؛ رابطه پدر با فرزندانش، با همسرش؛ زن با مرد؛ محرم با نامحرم؛ دو دوست با یکدیگر؛ رئیس با مرئوس؛ مرئوس با رئیس؛ معلّم با دانش آموز و برعکس؛ رهبر با رعیّت و مردم؛ مردم و رعیّت با دولت، عالم با جاهل و برعکس؛ رابطه با کافر، مرتد، منافق، مجرم، بیمار روانی، بیمار جسمی و … از جمله روابط اجتماعی هستند که به لحاظ قضاوت آنها با یکدیگر، هر کدام در بابی خاص باید مورد بررسی دقیق قرار گرفته؛ و علاوه بر نکات اخلاقی، به نکات حقوقی و فقهی آنها نیز توجّه شود. به هر حال، اصل «عدالت» اقتضا می کند، رابطه خاص و مناسب با هر فرد و گروه با توجّه به شرایط روحی و احیاناً مادّی حاکم بر او باشد و به حکم آیه ۹۰ از سوره نحل به دنبال اصل عدالت، باید به اصل «احسان» نیز توجّه داشته باشیم و رابطه با اطرافیان را بر اساس آن دو تنظیم کنیم.
از جمله مسائل اساسی که انسان در رابطه با اجتماع اطرافیانش باید رعایت کند؛ مسأله «تقدّم معنویت بر مادیّت» است. آنچه در وجود انسان اصل است حقیقت و بعد معنوی اوست و برای اینکه اجتماع، جایگاه خوبی برای رشد معنوی انسان باشد؛ باید مسائل معنوی بر مسائل مادّی غلبه داشته و در همه جا مسائل معنوی مقدّم بر مسائل مادّی باشد.
«فَعَاشِرِ الخَلقَ ِلله» برای خدا با خلق خدا معاشرت داشته باش «طُوبَی لِلمُتَحابِینَ مِنَ الله» سعادت و برکت برای آنانی است که به خاطر خدا یکدیگر را دوست دارند.» (بحارالانوار، ص ۳۹۲، ج ۱۷).
اگر جوامع امروز درآتش کینه، تزویر، حق کشی،خودمحوری، عدم ا عتماد و … می سوزند و روابط انسانها با یکدیگر بر اساس سودجویی و منافع فردی یا گروهی است؛ بدان جهت است که حاکمیت اصل معنوی نادیده گرفته شده و محبّت ها و معاشرت ها برای خدا نیست؛ و لذا عدالت، احسان، تعاون، پیوند انسانی و … بی معنا و بی مفهوم گشته است.
انسان موجودی است که نیازمند روابط اجتماعی است و بدون حضور در اجتماع، هیچ گاه از عهده پاسخ گویی به نیازهای متنوّع زندگی خویش بر نمی آید. طبیعی است که پذیرفتن هر محیط و اجتماعی به معنای متعهد شدن نسبت به شرایط و مقرّرات ویژه آن محیط است. زندگی اجتماعی نیز بر محور اصول، آداب، روابط و قوانینی تنظیم شده است. اسلام نیز به عنوان دینی که پاسخگوی نیازهای ضروری روحی و جسمی انسانها در تمام عصرها و مکان هاست نه تنها روابط سازنده اجتماعی را مورد تأیید قرار داده و امضا کرده است بلکه با پایه گذاری برخی از اصول در روابط اجتماعی اهمیّت آنها را به جامعه ایمانی گوشزد می کند.
از آیات کریمه قرآن استفاده می شودکه اجتماعی بودن انسان در متن خلقت و آفرینش او پی ریزی شده است. در سوره مبارکه حجرات آیه ۱۳ می فرماید: «یَا أیُّهَا النّاسُ إِنَّا خَلَقناکُم مَن ذَکَرٍ وَ أُنثَی وَ جَعلَنَاکُم شُعُوباً وقَبَائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَکرَمَکُم عِندَاللّهِ أَتقَاکُم إِنَّ اللهَ عَلیمٌ خبیرٌ» ای مردم! شما را از مرد و زنی آفریدیم و شما را ملّت ها و قبیله ها قرار دادیم تا به این وسیله یکدیگر را باز شناسید نه اینکه به این وسیله بر یکدیگر تفاخر کنید. همانا گرامی ترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست. دراین آیه کریمه، ضمن یک دستور اخلاقی به فلسفه اجتماعی آفرینش خاصّ انسان، اشاره می کند به این بیان که انسان به گونه ای آفریده شده که به صورت گروه های مختلف ملّی و قبیله ای درآمده است، با انتساب به ملّیت ها و قبیله ها، بازشناسی یکدیگر که شرط قطعی زندگی اجتماعی است صورت می گیرد، یعنی اگر این انتساب ها که از جهتی وجه اشتراک افراد و ازجهتی وجه افتراق افراد است نبود، بازشناسی ناممکن بود و در نتیجه زندگی اجتماعی که بر اساس روابط انسانها با یکدیگر است، امکان پذیر نبود.
خداوند در مورد کنترل چشم ها در روابط اجتماعی و پرهیز از زمینه سازی برای گناه در سوره نور آیات ۳۰ و ۳۱ می فرماید: «به مؤمنان بگو چشم های خود را از نگاه هوس آلود فروگیرند و دامان خویش را حفظ کنند و زینت جز آن مقدار که نمایان است آشکار ننمایند و اطراف روسری خود را بر سینه خود افکنند تا گردن و سینه با آن پوشانده شود و زینت خود را آشکار نسازند مگر برای شوهرانشان یا پدرانشان یا پدرشوهرانشان یا پسران همسرانشان یا برادرانشان یا پسران برادرانشان یا پسران خواهرانشان یا زنان هم کیششان یا بردگانشان (خدمتکاران زن) یا افراد سفیه که تمایل به زن ندارند یا کودکانی که از امور جنسی و مربوط به زنان آگاه نیستند و هنگام راه رفتن پاهای خود را به زمین نزنند تا زینت پنهانشان دانسته شود و صدای خلخال که بر پا دارند به گوش رسد و همگی به سوی خدا باز گردید و توبه کنید ای مؤمنان تا رستگار شوید.»
راجع به پرهیز از آسیب پذیر کردن روابط سالم اجتماعی در سوره حجرات آیه ۱۱ می فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده اید! نبایدگروهی از مردان شما گروه دیگر را مسخره کنند شاید آنها از اینها بهتر باشند و نه زنانی، زنان دیگر را شایدآنان بهتر از اینان باشند و یکدیگر را مورد طعن و عیب جویی قرار ندهید و با القاب زشت و ناپسند یکدیگر را یاد نکنید، بسیار بد است که بر کسی پس از ایمان، نام کفرآمیز بگذارد و آنها که توبه کنند ظالم و ستمگرند.»
یعنی انسان با ایمان و جامعه ایمانی باید از هر کاری که حاکمیت دوستی و صمیمیت و اعتماد متقابل را از بین می برد یا آسیب پذیر می کند با جدّیت پرهیز کند و در صورت گرفتاری به این ناپاکی روحی از آن توبه کند تا عنایت الهی و رحمت بی کران حق مجدّداً شامل حال آنها شود.
در سوره مبارکه زخرف آیه۳۲ می فرماید«أهُم یَقسِمُونَ رَحمَه رَبَّکَ؟ نحنُ قَسَمنَا بَینَهُم مَعیشَتَهُم فِی الحَیوهِ الدُّنیا وَ رَفَعنَا بَعضَهُم فوقَ بَعضٍ دَرجاتٍ لِیتَّخِذَ بَعضُهُم بَعضاً سُخرِیَّا و رَحمَتُ رَبِّکَ خیرٌ مِمَّا یَجمَعُون؛آیا آنها رحمت پروردگارت را تقسیم می کنند؟(آیا کار خلقت به آنها واگذار شده که هر چه را به هر که خواهند بدهند و از هر که نخواهند باز گیرند؟)ما مایه های معیشت و وسایل زندگی(امکانات و استعدادها را میان آنها در زندگی دنیا تقسیم کردیم برخی را بر برخی دیگر از نظر امکانات و استعدادها درجات برتری دادیم تا به این وسیله،و به صورت متقابل ،برخی برخی دیگر را مسخّر خود قرار دهند همانا رحمت پروردگارت (موهبت نبوّت) از آنچه اینها گرد می آورند بهتر است.
به طور خلاصه می توانیم بگوییم مفاد آیه کریمه این است که انسانها از نظر امکانات و استعدادها به صورت یکسان آفریده نشدند که اگر چنین آفریده شده بودند،هر کس همان را داشت که دیگری دارد و همان را فاقد بود که دیگری فاقد بود و طبعاً نیاز متقابل و پیوند ی و خدمت متقابلی در کار نبود.
«خداوند، انسانها را از نظراستعدادها،امکانات جسمی،روحی،عقلی وعاطفی مختلف و متفاوت آفریده است، بعضی رادر بعضی از مواهب بر بعضی دیگر به درجاتی برتری داده است و احیاناً آن بعض دیگر را بر این بعض، در بعضی دیگر از مواهب برتری داده است به این وسیله همه را بالطبع نیازمند و مایل پیوستن به هم قرار داده و به این وسیله زمینه زندگی و به هم پیوستن اجتماعی را فراهم نموده است. این آیه کریمه نیز دلالت دارد بر اینکه زندگی اجتماعی انسان أمری طبیعی است نه صر فاً قراردادی و انتخابی و نه اضطراری و تحمیلی.
محورهایی که در موضوع مؤمن و روابط اجتماعی از دیدگاه قرآن مطرح است عبارتند از:
*مؤمن و التزام به آداب در مجالس عمومی
*مؤمن ،تعاون و همکاری بر نیکی و تقوا
*مؤمن و کنترل چشم ها در روابط اجتماعی پرهیز از زمینه سازی برای گناه
*مؤمن و تلاش برای وحدت،پرهیز از تفرقه،أمر به معروف و نهی از منکر
*مؤمن و پرهیز از ناهماهنگی در گفتار و رفتار
*مؤمن و پرهیز از آسیب پذیر کردن روابط سالم اجتماعی

جدول ۲-۲): ویژگی های اصلی حالات تولید دانش( نوناکا و تاکوچی ۱۹۹۵)

نوناکا و تاکیوچی (۱۹۹۵) تأکید می کنند نقش سازمان در تولید دانش توسعه و بهبود شرایطی است که تولید دانش را در سطوح فردی، گروهی، سازمانی یا میان سازمانی منجر می شود.

سازماندهی دانش (اعتبار بخشی دانش)

اﻋﺘﺒﺎرﺑﺨﺸﻲ ﺑﻪ داﻧﺶ، ﺑﻪ ﻣﻌﻴﺎری اﺷﺎره دارد ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آن ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺧﺼﻮص داﻧﺶ ﺗﻔﻜﺮ و ﺗأﻣﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ و اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ آﻧﺮا در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻣﻮﺟﻮد ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ. چرا که ممکن است با گذشت زمان بخش از دانش ﻣﻨﺴﻮخ و ﺑﻼ اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮددﻛﻪ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺑﺎزﻧﮕﺮی و اﺻﻼح ﺑﺮ اﺳﺎس شرایط ﻛﻨﻮﻧﻲ دارد. اﻏﻠﺐ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﻣﺴﺘﻤﺮ و ﭼﻨﺪوﺟﻬﻲ ﺑﻴﻦ ﻓﻨﺎوری، ﻓﻨﻮن، و اﻓﺮاد ﺑﺮای آزﻣﻮدن اﻋﺘﺒﺎر داﻧﺶ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﺳﺖ ( ﺑﺎت، ۲۰۰۰ ). ﺑﺮای ﻣﺜﺎل وﻗﺘﻲ که ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎی ﺟﺪﻳﺪی از فناوری، اﺑﺰار، روﻳﻪﻫﺎ و ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﮔﻴﺮد، لازم است ﻣﻬﺎرﺗﻬﺎی ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺧﻮد را اصلاح و روزآمد کند ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺧﻮد را ﺑﺎ شرایط رﻗﺎﺑﺘﻲ ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺳﺎزد.
اﻋﺘﺒﺎرﺑﺨﺸﻲ ﺑﻪ داﻧﺶ، ﻓﺮآﻳﻨﺪ دﻗﻴﻘﻲ از ﻛﻨﺘﺮل، آزﻣﻮن و اﺻﻼح ﻣﺪاوم داﻧﺶ ﭘﺎﻳﻪ، در ﺟﻬﺖ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺳﺎﺧﺘﻦ واﻗﻌﻴت های ﻣﻮﺟﻮد و ﺑﺎﻟﻘﻮه اﺳﺖ. اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ در یک رﺷﺘﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻃﻼﻋﺎت، ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎ، ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات ﺟﺪﻳﺪی را اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ و ﺑﺨﺸﻲ از ﻗﻮاﻋﺪ و ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎی ﻗﺪﻳﻤﻲ را ﻛﻨﺎر ﺑﮕﺬارد. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ، ﺑﺮرﺳﻲ، آزﻣﻮن و ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦ داﻧﺶ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺮای ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﺗﺎزه ﺗﺮﻳﻦ داﻧﺶ و ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻦ داﻧﺶ ﻫﺎی ﻗﺪﻳﻤﻲ ﺑﻪ اﻣﺮی ﻣﻬﻢ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد.

ذخیره دانش (کدگذاری یا رسمی سازی دانش)

مطالعات تجربی نشان داده اند که با اینکه سازمانها تولید دانش می کنند، در عین حال آن را فراموش هم می کنند. بنابراین ذخیره، سازماندهی و بازیابی دانش سازمان در عین حال به حافظه سازمانی هم اشاره می کند ( استین و واس،^[۱۱۲] ۱۹۹۵: ۲۷).
حافظه سازمانی بخش مهمی از مدیریت مؤثر دانش سازمانی را تشکیل می دهد. حافظه سازمانی حاوی دانشی است که در اشکال مختلف از جمله مستند سازی، اطلاعات ساخت یافته ذخیره شده در پایگاه اطلاعات الکترونیکی، دانش اشخاص به صورت مستند شده در سیستم های خبره، رویه‌های سازمانی مستند شده و فرآیندها و دانش ضمنی کسب شده توسط افراد و شبکه های افراد ظاهر می شود (تان و تئو،^[۱۱۳] ۱۹۹۸: ۹۷).
حافظه فردی براساس مشاهدات، تجارب و فعالیت های شخصی ایجاد می شود (آرجریس و شون،^[۱۱۴] ۱۹۷۸). حافظه جمعی یا سازمانی به عنوان ابزاری که با بهره گرفتن از آن دانش حاصل از رخدادها و تجربیات گذشته بر فعالیت های کنونی سازمانی تأثیر می گذارد، تعریف می شود (اشتاین و پاوس، ۱۹۹۵). حافظه سازمانی فراتر از حافظه فردی است و شامل بخش های دیگری مانند فرهنگ، تغییرات و مبادلات (فرآیندهای تولیدی و رویه های کاری)، ساختار سازمانی رسمی و مخازن اطلاعاتی سازمانی است.
حافظه سازمانی به دو دسته معنایی و حوزه ای (بخشی) تقسیم می شود. حافظه معنایی به دانش مستند شده، آشکار و عمومی اشاره می کند، در حالی که حافظه حوزه ای معطوف به دانش در یک بافت خاص و وضعیت مشخص می باشد.

توزیع دانش (تسهیم یا انتقال دانش)

با توجه به طبیعت توزیع یافته دانش سازمانی، یک فرایند مهم مدیریت دانش در سازمان به انتقال
دانش های مورد نیاز مربوط می شود. با این حال در سازمانهایی که اغلب نمی دانند چه چیزی را
می دانند و سیستم های ضعیفی را برای استقرار و بازیابی دانش خود دارند، انتقال دانش فرایند ساده ای نخواهد بود (علوی و لیندر^[۱۱۵] ،۲۰۰۱ : ۴۳).
برای این که دانش با ارزش شود، باید با دیگران تسهیم شود. انتقال دانش می تواند فعال یا منفعل باشد، دانش را می توان از طریق نظام های اطلاعاتی یا از طریق تعامل شخصی انتقال داد. دانش را می توان در برنامه های آموزشی و کارآموزی ادغام کرد و یا در فرآیندها گنجاند، می توان آن را به سادگی در یک مخزن ذخیره کرد، به گونه ای که هر وقت که مصرف کننده بدان نیاز داشته باشد در دسترس باشد (رادینگ،^[۱۱۶] ۱۳۸۳: ۳۰-۲۹). لذا لازم است که دانش قبل از بهره برداری در سطوح سازمانی در درون سازمان تسهیم شود. تعامل بین فناوری های سازمان، فنون و افراد می تواند اثر مستقیم بر توزیع دانش داشته باشد ( بات، ۱۳۸۳: ۸۰ ). انتقال دانش را بر حسب ۵ عامل زیر می توان دسته بندی کرد:
ارزش درک شده از دانش در واحدی که به عنوان منبع دانش محسوب می شود.
تمایلات منبع دانش در جهت تسهیم دانش؛
وجود کانالهای انتقالی و غنای آنها؛
تغییر موقعیت انگیزشی واحد دریافت کننده دانش (ایجاد علاقه جهت کسب دانش)؛
ظرفیت واحد دریافت کننده به عنوان توانایی جمع آوری و استفاده از دانش منتقل شده (گوپتا و گوینداراجان، ۲۰۰۰: ۱۹).
عنصری که از همه کمتر قابل کنترل است، ظرفیت واحد دریافت کننده می باشد. دانش باید در مواقع آرامش ذهنی و در فرایند استراحت، به ذهن دریافت کننده انتقال یابد که در این حالت ظرفیت ذهنی دریافت کننده به منظور پردازش محرک های دریافت شده (دانش جدید) در بالاترین میزان خود می باشد. در اکثر متون برکانالهای انتقال دانش تمرکز می شود. کانالهای انتقال دانش می توانند رسمی یا غیر رسمی باشند، و یا اینکه شخصی و یا غیر شخصی باشند (ونس و اینون،^[۱۱۷] ۱۹۹۸: ۶۴۷-۶۳۹).

کاربرد دانش (استفاده از دانش)

ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ داﻧﺶ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ در ﺟﻬﺖ تولید و ارائه ﺧﺪﻣﺎت، ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎ و ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد. اﮔﺮ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺷﻜﻞ ﺻﺤﻴﺢ داﻧﺶ را در جای مناسب آن مشخص نماید، ممکن است در حفظ مزیت های رقابتی ﺧﻮد ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﻮد.
ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ در ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮی از ﻣﻨﺎﺑﻊ داﻧﺸﻲ ﺧﻮد روﺷﻬﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ در اﺧﺘﻴﺎر دارﻧﺪ. ﺑﺮای ﻣﺜﺎل ﻣﻲﺗﻮان داﻧﺶ ﻣﻮﺟﻮد را از ﻣﺤﺘﻮاﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ دروﻧﻲ ﺑﺪﺳﺖ آورد، اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎی اﻧﺪازهﮔﻴﺮی ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺗﺨﺎذ ﻧﻤﻮد، اﻓﺮاد را از آن ﺟﻬﺖ آﻣﻮزش و ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﺧﻼﻗﺎﻧﻪ ﻓﻜﺮ ﻛﻨﻨﺪ و درک ﺧﻮد را در ﺟﻬﺖ ﺑﻬﺒﻮد ﻣﺤﺼﻮﻻت، ﺧﺪﻣﺎت و ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎی ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮﻧﺪ. ﺑﺮای ﻣﺜﺎل ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ شورون^[۱۱۸] ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ﻳﻚ ﺗﻴﻢ ﮔﺮدآوری اﻃﻼﻋﺎت در ﺣﻮزۀ ﻧﻔﺘﻲ ﺧﻮد ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ۲۰ ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر در ﺳﺎل ﺻﺮﻓﻪﺟﻮﻳﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ. ﻣﻔﻬﻮم ﻛﺎرﺑﺮد داﻧﺶ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺗﺮ و ﻓﻌﺎل ﺗﺮ ﻧﻤﻮدن داﻧﺶ ﺑﺮای ﺳﺎزﻣﺎن در ﺟﻬﺖ ﺧﻠﻖ ارزشﻫﺎ اﺳﺖ.

تعریف و مفهوم خلاقیت و نوآوری

خلاقیت یعنی ارائه‌های فکر و طرح نوین برای بهبود و ارتقاء کمیت یا کیفیت فعالیت‌های سازمان مثل افزایش بهره‌وری مثل افزایش بهره‌وری، افزایش تولیدات یا خدمات، کاهش هزینه‌ها، تولیدات یا خدمات با بهره گرفتن از روش بهتر، تولیدات یا خدمات جدید و ……
به زبان ساده خلاقیت عبارت است از خلق و آفرینش ایده‌ها و افکار جدید و سودمند که ممکن است در آینده به اجرا درآید.
نوآوری فرایندی است که اختراع، ایده یا اندیشه را به محصول یا خدماتی که قابل عرضه در بازار است تبدیل می کند که نمایان‌گر مفهومی نو و دربردارنده خلاقیت است.
با توجه به تعاریف فوق می توان گفت که خلاقیت بستر نوآوری را فراهم می‌آورد.

از آنجایی که ماهیت ارتباط سرمایه گذاری و عدم اطمینان مالی و پیچیدگی های آن در شرایط گوناگون و زوایای مختلف مورد مطالعه و تحقیق قرار گرفته است، در این میان، متغیرهای نقدینگی، هزینه های نمایندگی، عدم تقارن اطلاعات ، فاینانس داخلی و خارجی و گرایش تصمیم گیرندگان نسبت به ریسک عوامل کلیدی در فهم ارتباط سرمایه گذاری و عدم اطمینان می باشند. هرچند که به دلیل وجود کانال های(مکانیزم ها ) انتقال متعدد جهت هدایت اثر عدم اطمینان بر سرمایه گذاری نمی توان به قطعیت قضاوت نمود؛ اما بسیاری از تحقیقات بر وجود یک رابطه منفی توافق دارد . به د لیل گستردگی این کانالهای انتقال، در بسیاری از تحقیقات، محقق مجبور به تحمیل یکسری از فرضیات همچون رفتار خنثی سرمایه گذار در برابر ریسک (بیتفاوتی در برابر ریسک ) شده است . برخی از محققان با اعمال روش های متفاوت بر روی عدن اطمینان بازار سهام کار کرده اند و عدهای از آنان مدعی اند که رابطه سرمایه گذاری و عدم اطمینان، پیچیده تر از آن است که بتوان آن را درک کرد.
نقش سود
یک مبتکر از قدرت ابتکار خود برای کسب سود استفاده می‌کند. سود (به مثابه مازاد درآمد به هزینه) تابعی از پیشرفت‌های فنی است. به عقیده شومپیتر «تحت شرایط تعادل رقابتی قیمت هر یک از محصولات برابر است با هزینه‌های تولید و در نتیجه هیچ سودی وجود نخواهد داشت. سود تنها زمانی افزایش می‌یابد که تغییرات دینامیک که نتیجه یک ابداع و نوآوری است، صورت گیرد. این سود همواره تا زمانی که نوآوری ادامه دارد، وجود خواهد داشت.»

در واقع مدل شومپیتر با شکسته شدن جریان دوری توسط یک مبتکر و در جهت کسب سود از طریق نوآوری در تولید کالاهای جدید شروع می‌شود. برای این که بتوان جریان دوری را شکست، مبتکرین باید از طریق اعتبار بانکی از نظر مالی پشتیبانی شوند. از آن جا که سرمایه‌گذاری در شیوه‌های نوین تولید با ریسک و خطر همراه است، مسلماً هزینه هایی را در بر دارد.
زمانی که ابداع و نوآوری به موفقیت برسد، سایر تولیدکنندگان نیز در همان راستا گام خواهند گذاشت. نوآوری در روش تولید یک کالا یا صنعت ممکن است به نوبه خود به طور همزمان موجب افزایش سرمایه‌گذاری در سایر صنایع شود (در این جا به نوعی به پیوندهای پسینی و پیشینی اشاره شده است). اما گسترش یک نوآوری و اختراع جدید یک باره صورت نخواهد گرفت، بلکه گسترش آن به تدریج و سیستماتیک خواهد بود. از سوی دیگر از آن جایی که فرض بر این است که سرمایه‌گذاری از طریق احداث بانک‌های اعتباری تامین مالی می‌شود، این امر سبب افزایش قیمت‌ها، و درآمدهای پولی خواهد شد که گسترش همه‌جانبه اقتصادی را در پی خواهد داشت. همگام با افزایش قدرت خرید مصرف‌کنندگان، تقاضا برای محصولات تولید شده در صنایع قدیمی متناسب با عرضه افزایش می‌یابد لذا قیمت‌ها افزایش یافته و سود این صنایع نیز بالا می‌رود. در این شرایط صنایع قدیمی با به کارگیری منابع اعتباری از سیستم بانکی ظرفیت و حجم تولید خود را افزایش خواهند داد و این امر خود موجب موج ثانویه تورم پولی خواهد شد که بر موج اولیه نوآوری تحمیل می‌شود. خوش‌بینی و انتظارات امیدوارکننده در مورد بازار آینده بر دوران رونق خواهد افزود. بعد از یک دوره انتظارات محصولات جدید به بازار سرازیر خواهند شد. به طور طبیعی در این شرایط تقاضا برای محصولات قدیمی کاهش خواهد یافت و قیمت‌های آن‌ها کاسته می‌شود؛ در نتیجه بنگاه‌های قدیمی یا مجبور به تغییر خط تولید شده و یا از بازار خارج می‌شوند. زمانی که ابتکار جدید شروع به سوددهی کند، وام‌های بانک ها از طریق سود ایجاد شده پرداخت خواهند شد، حجم پول کاهش می‌یابد و در نتیجه قیمت‌ها نیز شروع به کاهش می‌کنند. در این حالت سود کم شده و ناامنی و ریسک افزایش می‌یابد. (سود حاصل از نوآوری جدید کاهش می‌یابد و این روند تا صفر شدن سود ادامه می‌یابد) و رکود اقتصادی به وجود می‌آید.
شومپیتر معتقد بود پستی و بلندی‌های زیادی در جریان اقتصادی وجود دارد. هر نوسان افزایشی زمانی رخ می‌دهد که هنوز مراحل اولیه خود را طی می‌کند و تولید هنوز برای بازار، جدید است؛ سازمان تولید جدید است؛ مواد اولیه و کالاهای واسطه‌ای جدید وجود دارد و از همه مهم‌تر بازارهای جدید وجود دارند. (به عبارت دیگر منابع متنابهی برای توده‌های مردم وجود دارد.) در کلام شومپیتر تولید انبوه به معنی تولید برای توده‌هاست. وقتی که نوسان افزایشی، اثر خود را از دست بدهد و منحنی شیب نزولی خود را آغاز کند، روند جدیدی شروع می‌شود. نیرو‌های طبیعی (ابداع جدید) شرایطی را ایجاد می‌کنند که مجدداً شرایط رونق قبلی بر اقتصاد حکم‌فرما ‌گردد. به عبارت دیگر برخی از بنگاه‌های خلاق و مبتکر با طرح‌های جدید همان روند را ایجاد می‌کنند تا رونق قبلی ایجاد گردد.
جریان دورانی توسعه اقتصادی شومپیتر در نمودار زیر آمده است. بر روی محور عمودی درآمد و روی محور افقی زمان قرار دارد. بر روی این منحنی می‌توانیم جریان انهدام ساختار قدیمی و شکل‌گیری ساختار جدید اقتصادی بر روی این خرابی‌ها را مشاهده کنیم. به دلیل وجود خوش‌بینی و انتظارات بیش از حد توسعه اقتصادی در دوران رونق با سرعت بیشتری افزایش می‌یابد. زمانی که رکود اقتصادی حاکم شد منحنی نوسانات اقتصادی شیب نزولی خود را آغاز می‌کند، تا این که به نقطه حضیض برسد. سپس نوآوری جدید، رونق اقتصادی ایجاد می‌کند. این جریان به همین ترتیب ادامه خواهد داشت.
بدین ترتیب پیشرفت تکنولوزی به طور نامحدود تولید را افزایش می‌دهد، از آن جا که از نظر تاریخی قانون نزولی بودن بازده در مورد پیشرفت‌های فنی مصداق ندارد، این نوسانات کماکان تا نهایت ادامه خواهد یافت. تا هر زمان که پیشرفت‌های فنی ادامه یابد، نرخ سود کماکان مثبت خواهد بود. لذا نه کاهش در منابع برای سرمایه‌گذاری به وجود خواهد آمد و نه فرصت‌های سرمایه‌گذاری جدید از بین خواهند رفت. «بنابراین سقف درآمدی در جوامع سرمایه‌داری به وجود نخواهد آمد و نهایتا رشد سرمایه‌داری موجبات گندیدگی (فساد) سیستم را فراهم خواهد کرد. چون روند توسعه سرمایه‌داری ارزش‌ها و نهادها و سازمان‌دهی تولید را در جامعه تضعیف کرده، در نتیجه بقای آن را به خطر خواهد افکند.»
آینده سرمایه گذاری
به عقیده شومپیتر سرمایه‌داری تا آن جا می‌تواند پیش برود که قوه ابتکار در جامعه وجود داشته باشد و مبتکرین بتوانند از بلوغ فکری و اندیشه خود در جهت توسعه اقتصادی کمک بگیرند، ولی خود این مبتکرین نیز در سیستم سرمایه‌داری خود از بین خواهند رفت، چون بیش از حد از خرد و دانش خویش برای حل معضل‌های اجتماعی و اقتصادی کمک می‌گیرند. این قدرت تحقیق، طرز تفکر مبتنی بر خرد و فیلسوفانه اندیشیدن به سراسر سیستم نفوذ خواهند کرد. عواملی چون از بین رفتن قدرت ابتکار، جایگزین شدن مدیران و سرمایه‌داران بزرگ به جای مبتکرین و نابودی چارچوب سازمانی خانواده، سرمایه‌داری موجب فرسوده گشتن نظام سرمایه داری می‌شود. شومپیتر در آخرین ارزیابی‌های خود در مورد آینده سرمایه داری چنین نتیجه گیری کرد که آینده سرمایه داری بسیار تیره و تار است. به عقیده وی سرمایه‌داری، سازمان اجتماعی که از آن حمایت می‌کند را دست کم می‌گیرد و متعاقبا شرایطی می‌آفریند که زیست آن را دچار مشکل خواهد کرد و مستقیماً به طرف سوسیالیسم که به مثابه جانشین آن به شمار می‌آید، کشیده خواهد شد.»
پیشینه تحقیق
پیشینه تحقیق داخلی
تأثیر کارآفرینى بر رشد اقتصادى بیشتر به طور نظرى مورد بررسى قرار گرفته و پژوهش هاى تجربى کمترى درباره آن انجام شده است. در ادامه، مهمترین پژوهش هاى پیشین درباره این موضوع به طور خلاصه مرور شده است.
ترقبان و مبارکی در در سال (۱۳۹۱) پژوهشی به بررسی اثر کارافرینی بر رشد اقتصادی ایران با بهره گرفتن از رویکرد میانگین گیری بیزی انجام دادند نتایج این پژوهش نشان می دهد که نتایج به دست آمده نشان می دهد که عوامل اثرگذار بر رشد اقتصادی عبارتند از : تورم، نیروی کار، سرمایه گذاری دولت، کارآفرینی، صادرات، مخارج بهداشتی دولت، سرمایه گذاری در نفت و گاز و سرمایه گذاری مستقیم خارجی. نتایج به دست آمده نشان می دهد که کارآفرینی در کنار وجود ۲۷ متغیر دیگر اثر معنی داری بر رشد اقتصادی داشته است . این نتیجه نشان می دهد که می بایست به ایجاد زمینه ی کارآفرینی در کشور در کنار سایر عوامل اثرگذار بر رشد اقتصادی توجه ویژه ای شود.
نجارزاده (۱۳۹۱)، در مقاله با عنوان نقش کارآفرینی مولد و غیر مولد در رشد اقتصادی با روش داده های تابلویی برای شصت کشورمنتخب توسعه یافته در دوره ۱۶۶۹-۲۰۰۸ به این نتیجه دست یافته است که خود اشتغالی اثر منفی و نوآوری اثری مثبت بر رشد اقتصادی دارد.
شهمرادی و مصطفی پور (۱۳۸۹)؛ در مطالعه ای در باب نقش کارافرینی در بهره وری و رشد اقتصادی به این نتایج دست یافت که ،یافته های پژوهش های متعدد در اقصی نقاط دنیا نشان می دهد که کارآفرینی به طور معنی داری اشتغال را افزایش می دهد، رشد بهره وری را تسریع می کند، در ایجاد نوآوری و فرایند تجاری سازی آنها نقش قابل انکاری دارد و در مجموع از مهمترین توضیح دهنده های رشد اقتصاد است. تغییرات مهم در مولفه های مربوط به نیروهای محرک رشد اقتصادی، ویژگی های محیطی، و مکانیسم کارکرد بنگاهها دراین تحول بنیادین درنگاه به رشد موثر بوده است و دلایل و شواهد تجربی نیز به نحو روز افزونی در حال افزایش است.
ربیعى (۱۳۸۸) با بهره گرفتن از مدل رشد درونزاى رومر، اثر کارآفرینى و نوآورى را بر رشد اقتصادى ایران مورد بررسى قرار داد. وى که از آمار سرى زمانى اقتصاد ایران در دوره ۸۳-۱۳۴۷ استفاده کرد، نتیجه گرفت که به ترتیب، کالاهاى واسطه اى، نیروى کار، سرمایه انسانى، سرمایه فیزیکى و واردات ماشین آلات، باعث افزایش تولید در اقتصاد ایران مى شود.
طالبی و همکاران (۱۳۸۸)؛ در مقاله ای با عنوان مقایسه تصمیم گیری کارافرینان و غیرکارافرینان در شرایط عدم اطمینان محیطی مطرح کرده است که این پژوهش با به کارگیری انواع سوء گیری های شناختی در حسابداری ذهنی با موضوع های گوناگون، قضاوت و تصمیم گیری کارافرینان را به چالش کشیده است و یافته های ارزشمند را در مورد شهود کارافرینانه ارائه می دهد. دو متغیر عمده این تحقیق اثرات حسابداری ذهنی به عنوان متغیر مستقل و تصمیم گیری و قضاوت کارافرینان و غیر کارافرینان به عنوان متغیر مستقل وابسته می باشد. اطلاعات لازم به وسیله روش تحقیق کمی از ۱۲۰ نفر گردآوری و تحلیل شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد میزان تاثیر اثرات حسابداری ذهنی بر تصمیم کارافرینان کم است.
مداح(۱۳۸۷)؛ با ارائه مدلى با عنوان آموزش عالى، کارآفرینى و رشد اقتصادى، نقش کارآفرینى را در رشد اقتصادى چهارده کشور منتخب مورد بررسى قرار داد. وى که ضریب همبستگى خطى میان نرخ رشد شرکتهاى تازه تأسیس را به عنوان شاخص جانشین فعالیتهاى کارآفرینى و نرخ رشد اقتصادى در چهارده کشور تحت بررسى محاسبه کرد، نتیجه گرفت که ضریب همبستگى میان کارآفرینی و رشد اقتصادی، ۰٫۷۹ است. یعنی بهبود شاخص کارآفرینی، موجب رشد اقتصادی می شود.
داوری و رضایی (۱۳۸۵) در پژوهشی با عنوان نقش دولت و خط مشی ههای دولتی در توسعه کارافرینی به این نتایج دست یافت که تأکید این مقاله بر نوع شناسی خط مشی های دولتی است که منجر به توسعه کارآفرینی می شود. همچنین الگوهای مهم خط مشی های دولتی بررسی توسعه کارآفرینی، از دید گاه های مختلف مورد بررسی قرار می گیرد و در نهایت با بهره گرفتن از ادبیات موضوع مدلی برای استفاده سیاستگذاران توسعه کارآفرینی ارائه می شود.
چراغعلی (۱۳۸۳)؛ نشان می دهد که مواردی چون عدم دسترسی به منابع مالی وامکانات بنیادین و مقررات مناسب حمایت کننده از کارآفرینان، همچنین نبود فرهنگ و روحیه کارآفرینی و عدم آشنایی کارآفرینان بالقوه با مهارتهای مدیریتی باعث کاهش کارآفرینی در بخشهای صنعت و کشاورزی شده است.
اشرفی (۱۳۸۱) در مقاله ای در باب طراحی و تبیین الگوی اثربخشی سازمان در شرایط عدم اطمینان محیطی در شرکت های ساخت کامپیوتر عنوان می کند که سنجش و اندازه گیری عدم اطمینان محیطی اهمیت خاصی دارد بدین منظور ابزارهای زیر پیشنهاد شده است ۱٫ ابزار سنجش عدم اطمینان محیطی لارنس و لورش ۲٫ ابزار سنجش عدم اطمینان دونکن ۳٫ ابزار سنجش مایلز و اسنو. هر کدام از این ابازرها شرایط و ویژگی خاص خود را دارند.
عابدی (۱۳۸۰)در مطالعه خود نشان داد که انگیزه پیشرفت و تمایل به ریسک پذیری در بین کارآفرینان صنایع کوچک، متوسط و بزرگ، به طور معنی داری با یکدیگر متفاوت است. همچنین بین ریسک پذیری و میزان اشتغال ایجاد شده توسط کارآفرینان رابطه معنی داری وجود دارد.
پیشینه تحقیق خارجی
آکس و همکاران^[۱۳] (۲۰۱۲)؛ در مطالعه ای با عنوان رشد و کارافرینی نتایج نشان می دهد که انتشار دانش ممکن است به طور خودکار به همان صورت که در مدل های رشد درونی رخ می دهد نباشد. یک مکانیزم نیاز است که تا بتوان تجاری سازی دانش و انتشار آن را در منبع ایجاد کننده ی آن انجام داد تا شرکت ها بتوانند ایده های جدید خود تجاری سازی نمایند. در این مقاله کارافرینی به عنوان مکانیزمی در نظر گرفته شده که انتشار دانش را تسهیل می کند. با بهره گرفتن از داده های کارافرینی از ۱۸ کشور، شواهد تجربی نشان می دهد که علاوه بر براوردهای تحقیق و توسعه و سرمایه انسانی، فعالیت های کارافرینانه را نیز برای ارتقای رشد اقتصادی به کار می گیرد.
سندکویچ و همکاران (۲۰۱۲)، در مطالعه ای در باب رفتار با محوریت کارافرینی شومپیتر و کرنرین در بازارهای صادرات بی ثبات ؛ یافته های این پژوهش نشان می دهد که نظر کرنرین در رابطه با EOB رابطه مثبت و قوی با سود صادرات زمانی اتفاق می افتد که بازارها به طور نسبی پایدار باشند. اما شومپیتر در رابطه با EOB معتقد است که رابطه مثبت و قوی با سود صادرات زمانی که بازارها عمدتا پویا باشند برقرار می شود.
هسلز و وان استل (۲۰۱۱)؛ در مطالعه ای در باب کارافرینی، صادرات و رشد اقتصادی می پردازد و مطرح می کند که این مطالعه رابطه میان ظهور فعالیت های جدید اقتصادی و میزان رشد اقتصادی پرداخته است. نتایج این پژوهش نشان داده است که براساس رابطه مثبت میان فعالیت های کارافرینی در حالت عمومی و متعاقباً رشد اقتصاد خرد، یک اثر اضافی مثبت از کارافرینی صادرات محور در کشورهای با درامد بالا وجود دارد. اگر چه اثری در کشورهای با درامد پایین تر مشاهده نشده است.
مینیتی و موسکو^[۱۴] (۲۰۱۰)؛ در مقاله ای در باب انواع کارافرینی و رشد اقتصادی؛ نتایج این پژوهش نشان می دهد که در این پژوهش مدلی را نشان داده می شود که در آن کارافرینان ممکن است تحقیق محور و یا تعدیلگر باشند و هنگامی که بازده مخارج R&D پایین باشد همانند بسیاری از نظام های اقتصادی نوظهور، حضور تعدادی زیادی کارافرین تقلیدگر که رقابت را افزایش می دهند و ایجاد عرضه می نمایند.
کری و ترک (۲۰۱۰)؛ در مطالعه ای در باب اثرات کارافرینی بر رشد اقتصادی مطح کرده است که این مطالعه با نتایج کارافرینی برای رشد اقتصادی خرد سروکار دارد. این بخش شامل ۶ قسمت عمده تشکیل شده است که در ابتدا به اثرات رشد اقتصادی بر کارافرینی و انواع کارافرینی و روابط آن ها بر رشد اقتصادی و اثرات انتخاب میان کارافرینی و اشتغال و چهارم کارافرینی از مدل های رشد درون زا، رشته ی مدارک تجربی و ساختارهای تاثیر زانی تشکیل شده است.
مارتین و همکاران(۲۰۱۰)؛ در پژوهش خود، اثر کارآفرینى را بر رشد اقتصادى بیست و پنج کشور منتخب در دوره۲۰۰۶-۲۰۰۰ مورد آزمون قرار دادند. آنها که از شاخص کل فعالیت هاى کارآفرینى(TEA) به عنوان شاخص کارآفرینى استفاده کردند، با برآورد مدل هاى رگرسیونى مطرح شده با روش آثار ثابت نتیجه گرفتند که کارآفرینى از طریق رونق سرمایه گذارى بخش خصوصى، اثر مثبت غیرمستقیمى بر رشد اقتصادى دارد.
لی و همکاران (۲۰۰۹)؛ در پژوهش خود با در نظر گرفتن ثبت اختراعات به عنوان معیار کارآفرینى، به بررسى ارتباط میان کارآفرینى و رشد اقتصادى در کشور چین پرداختند. آنها این ارتباط را با بهره گرفتن از داده هاى پانل و تخمین زننده GMM ،براى بیست و نه استان کشور چین در دوره اى بیست ساله (۱۹۸۳-۲۰۰۳)مورد تجزیه و تحلیل قرار دادند و نتیجه گرفتند که در دوره مورد بررسى، کارآفرینى بر رشد اقتصادى چین، اثر مثبت و معنى دارى داشته است.
وان استل و همکاران(۲۰۰۴)؛ در پژوهشى اثر کارآفرینى را بر رشد اقتصادى سى و شش کشور جهان در دوره ۲۰۰۳-۱۹۹۹ مورد بررسى قرار دادند. پژوهشگران مذکور، شاخص کل فعالیت هاى کارآفرینى (TEA)را به عنوان شاخص کارآفرینى در نظر گرفتند و پس از برآورد مدل رگرسیونى مورد نظر با روش GMM نتیجه گرفتند که کارآفرینى بر رشد اقتصادى تأثیر مى گذارد، اما این تأثیر به سطح درآمد سرانه کشورها منوط است. به این معنى که در کشورهاى فقیر، بین سطح کل فعالیت هاى کارآفرینى و رشد اقتصادى رابطه اى منفى وجود دارد، در حالى که این ارتباط براى کشورهاى ثروتمند و با درآمد سرانه بالا مثبت است. بر اساس این نتیجه، پژوهشگران بیان کردند که اثر کل فعالیت هاى کارآفرینى بر رشد اقتصادى پیچیده است و براى بررسى نقش کارآفرینى در رشد اقتصادى، باید تأثیر انواع کارآفرینى را به طور مجزا مورد بررسى قرار داد.
بلانچفلور(۱۹۹۸) ، با بهره گرفتن از داده هاى سرى زمانى مربوط به بیست و سه کشور عضو OECD به بررسى اثر کارآفرینى بر رشد اقتصادى کشورهاى مذکور در دوره ۱۹۹۶-۱۹۶۶ پرداخت. وى که خوداشتغالى را معیارى براى کارآفرینى در نظر گرفته بود، پس از برآورد مدل مورد نظر خویش نتیجه گرفت که رابطه معنى دارى بین خوداشتغالى و رشد اقتصادى وجود ندارد.
فصل سوم
روش تحقیق
۳-۱- مقدمه
ما در این پژوهش به بررسی نقش کار آفرینی در نرخ رشد اقتصادی با تکیه بر شرایط عدم اطمینان بازار پرداختیم که در این فصل لازم است به این مسئله بپردازیم و بیان کنیم که شیوه ی انجام دادن هر کار و یا طرز اجرای هر هدف و برنامه را «روش» می نامند. مسلم است که انجام دادن کار و اجرای هدف بر اساس اصول و قواعدی صورت می پذیرد، لذا کارهایی را که از روی عادت و بدون آگاهی و با پیروی از نظم و سیاق معینی انجام می دهیم نمی توانیم روش دار بنامیم. انواع روش ها را انسان ها طراحی یا ابداع کرده اند و به کار می گیرند و لذا وجه مشخصه ی روش این است که از آگاهی و درک انسان سرچشمه گرفته باشد. کاربرد مجموعه و یا ترکیبی از روش ها برای رسیدن به اهداف بالاتر و پیچیده تر را «روش شناسی» گویند، مانند روش تحقیق درباره ی انسان و یا روش نظریه پردازی. (علی اکبر آقاجانی افروزی، ۱۳۹۰)
در واقع پایه ی هر علمی روش شناخت آن است و اعتبار و ارزش قوانین هر علمی به روش شناختی مبتنی است که در آن علم به کار می رود… انتخاب روش تحقیق بستگی به هدف ها و ماهیت موضوع تحقیق و امکانات اجرایی آن دارد. بنابراین هنگامی می توان در مورد بررسی و انجام یک تحقیق تصمیم گرفت که ماهیت، موضوع تحقیق، هدف ها و نیز وسعت و دامنه آن مشخص باشد. به عبارت دیگر، هدف از انتخاب روش تحقیق آن است که محقق روشن نماید چه روش و شیوه ای او را دقیق تر، سریع تر و آسان تر در دستیابی به پاسخ پرسش های تحقیق مورد نظر یاری نماید.
روش ها و روش شناسی علوم انسانی بسیار پیچیده و نامشخص هستند. خلق این روش ها بیشتر مبتنی بر اصول اخلاقی و دانش های انسانی، ایدئولوژی و جهان بینی بوده و به جز در موارد بسیار ساده و استثنایی قابلیت تکرار پذیری ندارند. لذا روش شناسی علوم انسانی بیشتر هنر است تا فن و بسیار متنوع و متغیر است و در موارد و شرایطی هم که به طور نسبی بتوان آنها را آموزشی و اکتسابی کرد، به طور مشابه و تقریبی به شکل هنجارها هستند تا روش علمی، زیرا موضوع روش شناسی علوم انسانی، تحقیق درباره ی انسان و رفتار انسان است. (میرزایی، ۱۳۸۵)
متدولوژی از دو واژه ی متدوس و لوژی گرفته شده است. واژه ی Method ابتدا در زبان لاتین و سپس در در زبان فرانسه میانه از زبان یونانی به صورت اقتباس و در نهایت به همان شکل وارد زبان انگلیسی شده است. در زبان یونانی عبارت Methodos از دو واژه ی meta به معنای خیلی عظیم و بزرگ و hodos به معنای راه و شیوه تشکیل شده است و ترکیب آنها به معنی راه اصلی و راه درست و مستقیم است که معادل دقیق آن در زبان و ادبیات عرب صراط المستقیم است. چون در صراط مستقیم کسی گمراه نمی شود، فلسفه ی وجودی مفهوم متدولوژی به معنی شناخت شیوه ها و یافتن راه اصلی هر کاری است که در اصطلاح به روش شناسی تعبیر می شود و روش شناسی یعنی شناخت نظام مند راه ها و شیوه های انجام کارهای درست. یعنی برای شناخت کارهای درست ملاک هایی را در اختیار ما قرار می دهد نه معیارهایی برای درست انجام دادن کارها. (همان، ۲۶-۲۵)
۳-۲- روش تحقیق
به طور کلی روش های تحقیق در علوم رفتاری را می توان از سه منظر هدف، میزان کنترل متغیرها و روش گردآوری داده ها مورد بررسی قرار داد. این تحقیق بر حسب دستاورد ها و نتایج از نوع کاربردی و با توجه به اهداف از نوع توصیفی می باشد.
تحقیق توصیفی که گاهی به عنوان تحقیق غیرتجربی نامیده می‌شود، با روابط بین متغیرها،‌ آزمودن فرضیه‌ها، ‏پروراندن مفاهیم و قوانین کلی، اصول و یا نظریه‌هائی که دارای روائی جهان شمول است، سروکار دارد. چنین ‏تحقیقی به روابط تابعی ‏ توجه دارد. انتظار می‌رود که اگر متغیرx‏ به طور سیستماتیک با متغیر‏y‏ مربوط باشد، ‏احتمال پیش‌بینی پدیده‌ای امکان‌پذیر بوده و نتایج حاصل احتمالا فرضیه جدیدی را مطرح می‌کند که باید مورد ‏آزمایش قرار گیرد. برخلاف طرح تجربی، محقق در اجرای یک طرح تحقیق توصیفی، متغیرها را دست‌کاری نمی‌کند ‏و یا برای وقوع رویدادها، شرایطی را به وجود نمی‌آورد.
در واقع، اگر هیچ گونه مشاهده یا تحلیلی نیز انجام ‏نمی‌گرفت، وقایعی که مشاهده و توصیف می‌شوند اتفاق می‌افتادند. تحقیق توصیفی شامل وقایعی است که قبلا ‏اتفاق افتاده‌اند که ممکن است به وضعیت زمان حال ارتباط داده شوند.
در تحقیقات توصیفی محقق به دنبال چگونه بودن موضوع است که شامل جمع‌ آوری اطلاعات برای آزمون فرضیه یا پاسخ به سوالات مربوط به وضعیت فعلی موضوع مورد مطالعه می‌شود تحقیقات توصیفی هم جنبه کاربردی دارند و هم جنبه مبنایی که در بعد کاربردی از نتایج این تحقیقات در تصمیم‌گیری ها و سیاست‌گذاری ها و همچنین برنامه‌ریزی ها استفاده می‌شود.
۳-۳- روش های جمع آوری اطلاعات
یکی از ضرورت های انجام هر مطالعه و تحقیقی وجود اطلاعات قابل اتکاء و سرعت و سهولت دسترسی به آن می باشد. با داشتن این اطلاعات، فرصتی برای محقق فراهم می شود که جریان مطالعه و تجزیه و تحلیل داده ها را برای ارزیابی اهداف و فرضیه های تحقیق پیگیری نماید. همچنین محقق این امکان را به دست می آورد که با صرف هزینه و وقت به اهداف مورد نظر دست یابد (امینی، ۱۳۸۴)
مرحله گردآوری اطلاعات آغاز فرایندی است که طی آن محقق یافته های میدانی و کتابخانه ای را جمع آوری می کند و به روش استقرایی به طبقه بندی و سپس تجزیه تحلیل آنها پرداخته و فرضیه های تدوین شده خود را مورد ارزیابی قرار می دهد و در نهایت حکم صادر می کند و پاسخ مسئله خود را به اتکای آنها می یابد، به عبارتی اتکای اطلاعات گردآوری شده واقعیت و حقیقت را آن طور که هست کشف می نماید، بنابراین اعتبار اطلاعات اهمیت به سزایی دارد زیرا اطلاعات غیر معتبر مانع از کشف حقیقت و واقعیت شده و مسئله مورد نظر محقق به درستی معلوم نمی گردد (حافظ نیا ،۱۳۷۷)
الف) روش کتابخانه ای
روش‌ کتابخانه‌اى در تمامى تحقیقات علمى مورد استفاده قرار مى‌گیرد، ولى در بعضى از آنها در بخشى از فرایند تحقیق از این روش استفاده مى‌شود و در بعضى از آنها موضوع تحقیق از حیث روش، ماهیتاً کتابخانه‌اى است و از آغاز تا انتها متکى بر یافته‌هاى تحقیق کتابخانه‌اى است