این شاخص به ارزیابی بهرهوری در رابطه با یکی از عوامل تولید می پردازد. (آذربایجانی و دیگران،۱۳۸۱: ۴۴۸)
که در این رابطه شاخص بهرهوری عامل تولید -ام و O ستانده و میزان نهاده بکار رفته -ام میباشد. یعنی در شاخص های بهرهوری جزئی ارتباط ستانده با یک نهاده مورد توجه قرار میگیرد.
به عنوان مثال بهرهوری نیروی کار را میتوان به شکل زیر نوشت.
(۱)
: بهرهوری نیرویکار
: ارزشافزوده
: هزینه پرسنلی جبران خدمات مزد و حقوق بگیران
از دیدگاه اقتصادی بهرهوری جزئی همان تولید متوسط نهاده است، که در یک زمان معین و در چارچوب تکنولوژی موجود در آن مقطع زمانی حاصل شده است.
۳-۷-۲-شاخص بهرهوری کل (TFP)
اختلاف اساسی و قابل توجه بینTFP و بهرهوری نیروی کار وجود دارد، به طوری که TFP معیار بهتری نسبت به بهرهوری نیروی کار انعکاس میدهد، طبق یافته های چانگ و هونگ (۲۰۰۶)، بهرهوری نیروی کار ترکیبی از نهادهها و تکنولوژی را منعکس می کند، ولیTFP نقش تمام ورودیهای دیگر به جز سرمایه و نیرویکار را برای رشد اقتصادی درنظر میگیرد. (امینی و فرهادی کیا، ۱۳۹۰: ۶)
۳-۸- عوامل مؤثر بر بهرهوری کل عوامل تولید
باتوجه بهاینکه رشد بهرهوری کل عوامل تولید برابر با میانگین موزون رشد بهرهوری نیرویکار و سرمایه میباشد، در نتیجۀ عوامل بهبود سطح کیفی نیروی کار و سرمایه، که تخصیص بهتر منابع و استفاده بهینه از منابع و امکانات موجود را به همراه دارد، به ارتقاء بهرهوری کل عوامل تولید کمک می کند. در گزارش سازمان بهرهوری آسیایی، عوامل ذیل به عنوان مهمترین فاکتورهای تسریعکننده رشد بهرهوری کل عوامل تولید ذکر گردیده است. (ولیزاده زنور، ۱۶:۱۳۸۸-۱۵)
الف)سرمایه گذاری خارجی
شاخص سرمایه گذاری خارجی (از طریق انتقال فنآوری و در نتیجه افزایش تولید) بر رشد بهرهوری کل عوامل تولید تأثیر مثبت دارد. در چند دهه اخیر، سرمایه گذاری مستقیم خارجی در انتقال فنآوری، نسبت به خرید دانش فنی، از اولویت بیشتری برخوردار بوده است. نظریه جهانیسازی نیز که بر حرکت آزادانه سرمایهها تأکید می کند، دلیلی بر گسترش سرمایه گذاریهای خارجی و انتقال فنآوریهای نوین در این زمینه میباشد. افزایش ظرفیت جذب و پذیرش سرمایه گذاری خارجی در بسیاری از کشورهای در حال توسعه و همچنین تمایل آنها به سرمایه گذاری مستقیم خارجی، در افزایش حجم سرمایه گذاریهای مستقیم خارجی مؤثر بوده است.
ب)تحقیق وتوسعه
تحقیق و توسعه سبب رقابتپذیری در دستیابی به فنآوری شده و بهبود رقابتپذیری، در بلندمدت باعث رشد بهرهوری کل عوامل تولید میگردد.
ج)سیاست تجاری
در اینجا برای بیان رابطه میان سیاست تجاری (جریان تجاری) با بهرهوری به این نکته اشاره میکنیم که، سیاست باز تجاری، توسعه صادرات و جایگزینی واردات بر رشد اقتصادی و بهرهوری کل عوامل تولید تأثیر مثبت دارد. صادرات، قدرت رقابتپذیری کالاها را افزایش داده و واردات (بخصوص واردات ماشینآلات و ابزارآلات، که در بردارنده تکنولوژی نوین میباشند)، راهی برای ورود تکنولوژی خارجی به اقتصاد داخلی میباشد. در این تحقیق از سهم فروش هر یک از بنگاهها به جای جریان تجاری بنگاهها استفاده کردهایم، از این رو به دلیل نبود اطلاعات کافی در کشور میزان فروش هر یک از بنگاههای مورد نظر را به عنوان متغیر جریان تجاری استفاده کردهایم.
حال در ادامه به بررسی انواع جریانات تجاری در اقتصاد میپردازیم و آنها را از نقطه نظرات مختلف بررسی میکنیم.
The debate on trade strategy can be viewed by examining theبحث در مورد راهبرد جریان تجاری بنگاه را میتوان بر اساس تصمیمات بنگاهها بررسی کرد،decisions made by firms on whether to acquire the resources که آیا بنگاهها منابع لازم necessary for business internally or externally, and if theبرای کسب و کار را از داخل بنگاه تأمین می کنند و یا از خارج و از بنگاههای دیگر بدست میآورند و اگر آنهاdecided to acquire them externally, what trade pattern they تصمیم گرفتند تا منابع را از بنگاههای دیگر بدست آورند، جریان تجاری انتخاب شده آنها selected.از چه نوعی است؟ When supplying all necessary parts internally, theوقتی که تهیۀ تمام قطعات مورد نیاز در داخل بنگاه باشد، آن company is referred to as vertically integrated.بنگاه دارای ادغام عمودی[۴۵] است.However, when اما هنگامی که supplying them externally, the trade pattern is divided betweenمنابع از بنگاههای دیگر تهیه میشوند، این جریان تجاری بینarm’s length relations and long-term cooperative relations. روابط معاملات آزاد[۴۶] و روابط مشارکتی بلندمدت[۴۷] تقسیم میشود.In حال برای فهم بیشتر این دو رابطه آنها را تعریف میکنیم. بنگاهها در روابط معاملات آزادarm’s-length relations, a firm chooses a partner from the marke، شریکی با روابط کوتاهمدت و موقتی از بازار with short-term and temporal relationships, and its main concernانتخاب میکند و هدف اصلی آنها،is cost reduction and product quality improvement. کاهش هزینهها و بهبود کیفیت محصول میباشد.Although هر چندarm’s length relations can be repeated, their continuity may not روابط معاملات آزاد می تواند تکرار شوند، اما تداومشان ممکن است be guaranteedتضمین نشود.In contrast, long-term cooperative relations are در مقابل، روابط مشارکتی بلندمدت همان گونه که از نامش پیداست، repeated relationships for the long run; and firms maintain long-روابطی تکرار شده در بلندمدت هستند و مؤسسات برای تشویق سرمایه گذاری، انتقال تکنولوژیogy, and maintaining business confidentiali و ایجاد اعتماد در کسب و کار بیشتر از روابط بلندمدت استفاده میکنند. هر دو نوعrelations have different economic efficiencies, and each has its رابطه، The two types ofکاراییهای اقتصادی مختلفی دارند که هر یک own theoretical background.زمینه نظری خاص خود را دارد. (دوکهی لی و میسوکیانگ[۴۸]، ۲۰۰۹: ۷۳)
Long-term cooperative relations are also comprised of twoروابط مشارکتی بلندمدت نیز به نوبه خود از دو نوع رابطهtrade patterns, dedicated and network trading relations, تجاری تشکیل شده است: روابط تجاری اختصاصی[۴۹]trade is close to vertical integration, and network trade is close و روابط تجاری شبکهای[۵۰]، کهdepending on the number of partners. به تعداد شرکای تجاری آنان بستگی دارد.Even though dedicated اگر چه تجارت اختصاصیtrade is close to vertical integration, and network trade is close به ادغام عمودی و تجارت شبکه ای به حالت بازار کامل نزدیک هستندto market mode, they have in common that they are neithe، اما آنها در این زمینه مشترکند که، نه perfect vertical integration nor perfect market mode, but areبصورت ادغام عمودی هستند و نه حالت بازار کامل را دارند، اما intermediary forms.به شکلی، در حد وسط این دو نوع قرار دارند. That is, while dedicated and networkیعنی، در حالی که تجارت اختصاصی و شبکهای اکیداً به حالت بازار خارجی تعلق دارند، trades strictly belong to the external (market) mode, theyآنها به گونه ای از هر belong to an in-between area where advantages of both types ofدو نوعtrade are available. تجارت بهرهمند میشوند.The long-term cooperative trade relation- کارایی روابط تجاری مشارکتی بلندمدتship between manufacturers and parts suppliers has theo میان تولیدکنندگان و عرضهکنندگان بطور نظری و تجربی، از طریق studies, especially in the experience of the Japanese automobileمطالعات صورت گرفته، به ویژه در تجربیات صنعت خودرو بیان شده است.
Many researchers have emphasized that a key part of بسیاری از پژوهشگران تأکید کردهاند که، بخش عمدهای از موفقیتthe Japanese manufacturers’ success in that industry comes تولیدکنندگان در این صنعت به صورت بلندمدت بوده است. در دهههای۱۹۷۰s and 1980s. 1990 و ۲۰۰۰ from the long-term, highly interdependent relationshوابستگی between automobile manufacturers and their suppliers in theشدیدی بین تولیدکنندگان و عرضهکنندگان خودرو، به چشم میخورد.۱Therefore, the debate here focuses on بنابراین، در اینجا بحث برwhether the pattern is one of dedicated or network trade withinاین متمرکز است که، در long-term cooperative trade.تجارت مشارکتی بلندمدت، جریان تجاری ایران بیشتر بصورت اختصاصی trade is close to vertical integration, and network trade is closeاست یا شبکه ای؟
اگر چه Although recently, there has been the perception thatاخیراً اینگونه بیان می شود که،network trade rather than dedicated trade guarantees more تجارت شبکه ای trade is close to vertical integration, and network trade is closeبه صورت گستردهتری بهرهوری اقتصادی را تضمین میکند، extensive economic efficiency because globalization, standar-اما به دلیل جهانی شدن، استانداردسازی و به طور کلی صنعت dization, networking of overall industry, and technologiشبکهای و تغییرات تکنولوژی، change have increased; there are still many different points ofاین نوع تجارت افزایش یافته است، اما هنوز دیدگاههای متفاوت زیادی وجود دارد که کدام یک برترند. (دوکهی لی و میسوکیانگ[۵۱]، ۲۰۰۹: ۷۴)
Firstly, we observe the advantages of the network trade inدر ادامه استفاده از تجارت شبکه ای بر اساس عرضهکنندگان قطعات را بررسی میکنیم. When parts suppliers trade with manyهنگامی که عرضهکنندگان قطعات با بسیاری ازmanufacturers, the economies of scale realized by the extension تولیدکنندگان مبادله میکنند، صرفههای ناشی از مقیاس از طریق افزایش یک واحد محصول بیشتر و صرفههای ناشی ازdiversification of product, are secured ( تنوع محصول برای آنها حاصل میشود.addition, parts suppliers who focus on network trade can obtain در واقع، عرضهکنندگان قطعات با دستیابی به صرفههای ناشی ازscale makes the manufacturers’ costs decline. مقیاس به کاهش هزینۀ تولیدکنندگان کمک میکنند.The manufac- علاوه بر این، عرضهکنندگان قطعات که روی تجارت شبکه ای متمرکز میشوند، میتوانند رشد بهرهوری سریعتری نسبت به کسانی که برdedicated trade, because the former makes it possible to acquire تجارت اختصاصیtrade is close to vertical integration, and network trade is close تمرکز دارند بدست آوردند،more rapid productivity growth than those who focus on چرا که در گذشته امکان بدست آوردنdiverse knowledge and experience through communication دانش و تجربه های مختلف از طریق ارتباطwith many manufacturers ( با تولیدکنندگان دیگر میسر نبوده است. همچنین، suppliers utilizing network trade can have advantageoعرضهکنندگان قطعات با بهره گرفتن از تجارت شبکه ای میتوانند از مزیت قدرت مذاکره برخوردار باشند، که این مزیت برای آنها increase the growth of productivity (امکان رشد بهرهوری را فراهم میسازد. (دوکهی لی و میسوکیانگ، ۲۰۰۹ : ۷۴)suppliers.The fact that the parts suppliers achieve economies of
تولیدکنندگان نیزturers can also reduce the risk of breaks in supply by tradin میتوانند از طریق تجارت با بسیاری از عرضهکنندگان قطعات خطر ورشکستگی در عرضه را کاهش دهندwith many parts suppliers.. In fact, in a study of carدر مطالعه ای که میان سازندگان خودرو manufacturers in Japan it shows that the more they share theiژاپن صورت گرفته است، نشان میدهد که آنهاsuppliers with other manufacturers, the higher their rate of به تأمینکنندگان قطعات خود اجازه می دهند تا با تولیدکنندگان دیگر آزادانه همکاری کنند، تا نرخ سود بالاتری بدست آورند.Moreover, although network trade is علاوه بر این، به دلیل عدم تعهدات طولانیterm commitment, it may increase the social welfare of a مدت، تجارت شبکه ای less stable than the dedicated trade because of insufficient long-نسبت به تجارت اختصاصیtrade is close to vertical integration, and network trade is close ثبات کمتری دارد، پس ممکن است برای جذب external uncertainty ( Kranton and Minehart, 2000 ).اطمینان خارجی، تجارت شبکه ای، رفاه اجتماعی بنگاه را در بلندمدت افزایش دهدcompany in the long run because it has flexibility to absorb.From a theoretical point of view, we may say that network از دیدگاه نظری ممکن است بگوئیم که، تجارت شبکه ای پیامدهای شبکه ای مثبت ایجاد میکند. چوThat is, when theن هنگامی کهfirms are linked through the network, they can obtain tangible شرکتها از طریق شبکه مرتبط میشوند، آنها میتوانند بدون هزینۀ اضافی، همکاری آشکارا یا پنهانی بدست آورند. Tangible or intangiblenetwork externalities that are created because the firm is linkedپیامدهای شبکه ای آشکارا یا پنهان نیز برای تولید و به ویژه رشد بهرهوری مهم است، چون یا بنگاه به شبکه مرتبط است و یا این فرصت را دارد، که به شبکه مرتبط شودor has the opportunity to be linked to a network, are importantor has the opportunity to be linked to a network, are importantfor output and especially for the growth of productivity..This اینkind of outcome has been demonstrated by many researchers نتیجه توسط بسیاری از محققان به اثبات رسیده است.۲In particular, because the highly به طور خاص، به این خاطر که حجم زیاد dense network is very effective for knowledge sharing, networkشبکهها برای به اشتراک گذاشتن دانش مؤثر است، تجارت شبکهایtrade induces product innovation ( موجب نوآوری محصول میشود. (مکدافی و هلپر[۵۲]، ۱۹۹۷: On the other hand, dedicated trade also has positive134)
از سوی دیگر، تجارت اختصاصی trade is close to vertical integration, and network trade is closeاز بعد کاهش هزینه های حمل و نقل، ثباتtrade, and asset specificity. تجارت و خصوصی بودن دارایی، مزایای مثبتی دارadvantages in terms of reduced transportation costs, stability ofد.The conclusion concerning the نتیجۀ بحث هزینه های حمل و نقل این است که معاملات اختصاصیtrade is close to vertical integration, and network trade is close، که نزدیک بهinternal trade, have lower transportation costs than a network تجارت داخلی است، هزینۀ حمل و نقل پایینتری نسبت به تجارت شبکه ای،trade that is closer to a market trade. که به تجارت بازار کامل نزدیکتر است، دارد.This result can be derived این نتیجه می تواند از اینکه عرضۀ داخلی سودآورتر external supply ( Ha, 1991از عرضۀ خارجی است، بدست آید. )ها[۵۳]، ۱۹۹۱: ۳۵۸(
با این وجود، تجارت network trade as internal supply and external supply,اختصاصی trade is close to vertical integration, and network trade is closeرا به عنوان منبع تأمین داخلی و تجارت شبکه ای را به عنوان منبع تأمین خارجی در نظر میگیریمrespectivel.Stability of trade is another advantage of dedicated ثبات تجاری از دیگر مزایای تجارت اختصاصیtrade is close to vertical integration, and network trade is close است.tradeIf the products traded among firms are not normal اگر محصولاتی که در میان بنگاهها معامله میشوند، محصولات نسبتاً خاصی باشند، که برایtion increases; so dedicated trade is more profitable than افزایش تولید دارای ارزش ویژهtangible assets, knowledge, and human resources for produc- باشند، تجارت اختصاصی trade is close to vertical integration, and network trade is closeنسبت به تجارت شبکه ای سودآورتر میشود. (ویلیامسون[۵۴]، ۱۹۸۵: ۴۲۷)
در جریان تجارت اختصاصیtrade is close to vertical integration, and network trade is close، عمدتاً میان سازندگان رقابتهای سختی رخ میدهدmainly among manufacturers, and parts suppliers are in a، تأمینکنندگان قطعات در یکmonopolistic competition because sharing of parts suppliers رقابت انحصاری قرار دارند، زیرا وجود عرضهکنندگان قطعاتamong manufacturers is not allowed. مشترک در میان تولیدکنندگان ممنوع است. On the other hand, tougاز سوی دیگر، همانند رقابت میان تولیدکنندگانmanufacturers in the network trade pattern. در جریان تجارت شبکهای، رقابت شدیدی نیز میان تأمینکنندگان قطعات رخ میدهد.
network traWilliamson, 1985در ادامه، در تجارت شبکه ای از بعد همکاری این دیدگاه منفی وجود دارد، که point of view about network trade in terms of cooperOpen trade that is a network trade, may cause side effects suchتجارت شبکه ای که تجارتی آزاد است، ممکن است در اثر عوارضی مانند، کاهش انگیزۀ همکاری بینtwo companies and also important information can be exposed دو شرکت و همچنین روابط ضعیف در معاملات تجاریthrough business dealings and poor communication.معاملاتلالال، اطلاعات مهمی از دست رود. In otherبه عبارت دیگر، داشتن تجارت باز و همکاری با تأمینکنندگان نمیتوانندoccur simultaneously. به طور همزمان رخ دهند.So far, we have discussed the advantages and disadvantages
تا کنون، مزایا و معایبof each trade pattern, but there are also other considerations that روابط تجاری را مورد بحث قرار دادیم، اما نکات دیگری نیز وجود دارد کهneed to be discussed. باید مورد توجه قرار گیرند. One is that the choice of trade patternیکی این نکته که، انتخاب جریان تجاریdepends on the market structure. به ساختار بازار نیز بستگی دارد. در میان سازندگان و turers and parts suppliersتأمینکنندگان قطعات کارایی تجارت شبکه ای برای کالاهای نهایی، در بازاری که رقابت بیشتری وجود دارد،goods is, the more efficient network trade between manufac- بیشتر است. (هلپر و لوین[۵۵]، ۱۹۹۲: ۱۵۸)
نکته Another consideration is that theنکدیگر این که،choice also depends on the product life cycle. انتخاب جریان تجاری به چرخه عمر محصول نیز بستگی دارد.When the product هنگامی که چرخه عمر محصولlife cycle is at an early stage, it is hard to say that the adoption of در مراحل ابتدایی و اولیه است، سخت است که بگوییم انتخابnetwork trade is appropriate, because it may expose core تجارت شبکه ای مناسبتر است. چرا که ممکن است اطلاعات مهمی بدست آیدinformation that is very important for the acquisition of که، برای دستیابی بهcompetitiveness. رقابت بسیار مهم باشند.However, at later stages of the product life با این حال، در مراحل بالاتر چرخه عمر محصولcycle, using a network trade is more efficient than the dedicated استفاده از تجارت شبکه ای، کاراتر از تجارت اختصاصیtrade is close to vertical integration, and network trade is close است، trade because firms become more concerned with price ratherزیرا بنگاهها بیش از آنکه به فنآوری علاقه نشان دهند، بیشتر به قیمت علاقمندتر هستندthan technology (.Lastly, there is همچنین، این نظریه نیز وجود داردan opinion that network trade is desirable because diverse trade که تجارت شبکه ای مطلوب میباشد، زیرا تجربه های تجاری متنوع با شرکتهای مختلف نشان داده است که زمانی که محیطis changing rapidly ( Martin et al., 1995 به سرعت تغییر مییابد، در تجارت شبکه ای trade increases the survival rate of firms, when the environmentنرخ بقای بنگاهها افزایش مییابد.) مارتین و دوستان[۵۶]، ۱۹۹۵: ۵۹۹)
In practice, it is hard to determine which one is better,در عمل، تعیین اینکه کدام بهتر است،سخت است.because each pattern has its own advantages and disadvantages زیرا هر جریان تجاری، مزایا و معایب خود را دارد(refer to Table 1.We can only say that the relative economic تنها میتوانیم بگوییم که، بازده نسبی اقتصادی هر efficiencies of the two trade patterns depend on changes in theدو جریان تجاری، به تغییرات محیطهای تکنولوژیکی و صنعتی آنان بستگی داردtechnological and industrial environments..However, with rapid با این حال، با توسعه سریعdevelopment and diffusion of information technology, the و گسترش فنآوری اطلاعات[۵۷]،advantages of network trade are increasing and the disadvan- مزایای استفاده از تجارت شبکه ای افزایش یافته وtages of dedicated trade are increasing. معایب تجارت اختصاصیtrade is close to vertical integration, and network trade is close نیز در حال افزایش است. Moreover, since theعلاوه بر این، ازyear 2000, the rate of outsourcing has been increasing in both سال ۲۰۰۰، میزان منابع به کار رفته در هر دوthe IT industry and multinational companies. صنعت فنآوری اطلاعات(IT) و شرکتهای چند ملیتی در حال افزایش است.
د) آموزش و تحصیلات
با افزایش میزان تحصیلات و آموزش افراد شاغل، توانایی آنها در استفاده از فنآوری مدرن در تولید، افزایش یافته و این امر باعث افزایش کارایی تکنیکی میگردد.
ه)کارایی و دانش مدیریت
میزان تخصص و دانش مدیران بر افزایش تولید و بهرهوری تأثیر مثبت دارد.
TFP که از آن به باقیماندۀ سولو یاد می شود، به افزایش تولید ناشی از افزایش کارایی، افزایش در سطح مهارت ها، تخصصها، تحصیلات نیروی کار، به دست آوردن تکنیکهای مدیریتی کارا، دانایی، اصلاح سازمانی، منافع به دست آمده از تخصصی شدن، تکنولوژی و ابداعات جدید یا ارتقاء سطح تکنولوژی موجود و فنآوری اطلاعات و ارتباطات دلالت می کند، که خود باعث افزایش در ارزش افزوده و رشد اقتصادی خواهد شد. رشد TFP، رشد تولیدی است که توسط رشد داده ها توضیح داده نمی شود.
برای بررسی اثر سرمایه گذاری ICT بر رشد TFP روشهای متفاوتی وجود دارد. یکی از این روشها استفاده از روش دوگان است. در تابع زیر سرمایه به دو قسمت ذخیره سرمایه ICT و ذخیره سرمایه غیر ICT تقسیم شده و شکل کلی تابع چنین است: (رحمانی و حیاتی،۱۳۸۶: ۲۹)
(۱)
که در آنA ,S ,T ,K و Y به ترتیب نشان دهنده سطح سرمایه غیر ICT، ارتباطات، نرمافزار، سختافزار، سطح تکنولوژی و محصول است. با این فرض که پیشرفت فنی خنثی و از نوع هیکس است و پرداخت به عوامل تولید به اندازه تولید نهایی اجتماعی آنها صورت گیرد، رشد TFP به صورت زیر تعریف می شود:
(۲)
که نرخ تغییر زمانی و قیمتهای اجارهای سرمایه ارتباطات، نرمافزار، سختافزار و غیره را نشان می دهند. بنابراین، از این روش میتوان به بررسی سهم سرمایه ICT از رشدTFP علاوه بر سرمایه غیر ICT پرداخت. روش دیگر این است که، تغییرات TFP را از تفاوت تغییرات تولید و تغییرات نهادۀ نیروی کار و نهادۀ سرمایه به دست آورد. سپس با بهره گرفتن از معادله زیر میتوان سهم ICT از رشد بهرهوری کل عوامل تولید را برآورد کرد:
(۳)
، سرمایه ICT است. آنچه که باید در معادلات بالا مد نظر قرار داد، این است که کشش تولید نسبت به سرمایه ICT است و اثر مازاد سرمایه ICT را نشان میدهد. گاهی به دلیل نبود اطلاعات، از سرمایه گذاری ICT به عنوان تقریبی از سرمایه ICT استفاده می شود. با فرض بازار رقابت کامل، سهم درآمدی ICT با کشش آن برابر است، بنابراین:
(۴)
(۵)
، نرخ بازدهیICT است. با این فرضکه از نرخ استهلاک صرف نظر کنیم و آنرا تقریباً نزدیک به صفر در نظر بگیریم، میتوانیم سرمایه گذاری ICT را به عنوان تقریبی از سرمایه ICT در نظر بگیریم. در نتیجه، به جای استفاده از معادله (۴) میتوان از معادله (۵) برای برآورد سهمICT از رشدTFP استفاده کرد.
(۶)
